QARABULAQ
  Tarix
 

                                              

ВЯ­ТЯ­НИМ ФЦ­ЗУ­ЛИ

                   
 

    

Вя­тян тор­па­ьы­нын щяр га­ры­шы эю­зял­дир, доь­ма­дыр, язиз­дир. Азяр­бай­ъа­нын "Щан­сы сям­тя, щан­сы йа­на щей уч­сам да" пар­ча­лан­ма, бю­лцн­мя, ай­рыл­ма, ай­ры дцш­мя, щиъ­ран, щяс­рят, иш­ьал дяр­ди эю­рц­нян щяр эу­шя­си, щяр кян­ди, щяр шя­щя­ри, щяр ра­йо­ну ада­мын гял­би­ни риг­гя­тя эя­ти­рир. Гял­бим­дя­ки вя­тян дуй­ьу­ла­ры­нын та­ъы олан Бц­тюв Азяр­бай­ъан сев­эи­си мя­ни йа­ша­дан, инам­лы мц­ба­ри­зя­йя, са­ба­ща ча­ьы­ран, гу­руб-йа­рат­ма­ьа, щя­йа­тын мя­на­сы­ны дярк едиб йа­ша­ма­ьа рущ­лан­ды­ран, га­над­лан­ды­ран ила­щи бир гцд­рят, сар­сыл­маз бир гцв­вят­дир. Ла­кин бц­тюв Вя­тя­ни­ми­зин мин рян­эя ча­лан, мин бир ятир го­ху­йан тор­па­ьын­да ай­ры-ай­ры эу­шя­ля­ри­нин дя щяр би­ри­нин юз йе­ри, юз гий­мя­ти вар. Се­вим­ли Азяр­бай­ъан ра­йон­ла­рын­дан би­ри - ясил ъян­ня­тин юзц олан эю­зял Фц­зу­ли ра­йо­ну­на щяср ет­ди­йим бу ки­таб мя­ним цчцн ща­зыр­да яра­зи­си­нин йа­ры­сы иш­ьал алтда олан доь­ма йур­ду­мун да­ща да мяш­щур­лаш­ма­сы, ха­рц­гя­ляр йа­рат­ма­ьа га­дир олан эю­зял ин­сан­ла­ры­нын да­ща да та­ны­дыл­ма­сы йо­лун­да гу­рул­маг­да олан йу­ва­йа гу­ру­муш бир от га­на­ды апа­ран, илк ба­хыш­дан иг­ти­дар­сыз эю­рц­нян га­ран­гуш ъящ­ди ки­ми бир шей­дир. Тан­ры йах­шы иш­ля, хе­йир­хащ ямял­ля мяш­ьул олан щяр кя­ся кю­мяк ол­сун! Мя­ним дя бу ки­чик зящ­мя­ти­мя бе­ля гий­мят ве­рил­ся, йя­ни бу ишим йах­шы ямял са­йыл­са, юзц­мц хош­бяхт са­йа­рам.

Фц­зу­ли ра­йо­ну Азяр­бай­ъа­нын бю­йцк вя эю­зял  ра­йон­ла­рын­дан би­ри­дир. Фц­зу­ли ин­зи­ба­ти ра­йон ки­ми 1930-ъу ил­дя тяш­кил едил­миш, ра­йо­нун мяр­кя­зи Фц­зу­ли шя­щя­ри­дир. Бу мяс­кя­нин илк ады Га­ра­бу­лаг ол­муш­дур. Шя­щя­рин йа­ран­ма та­ри­хи 1827-ъи ил­дян ще­саб­лан­са да ар­хе­о­лог­ла­ра эю­ря бур­да­кы ин­сан дц­шяр­эя­ля­ри­нин та­ри­хи 1,5 мил­йон­дан яв­вя­ля эе­диб чы­хыр. Дцн­йа­нын ян гя­дим мяс­кян­ля­рин­дян би­ри олан Азых ма­ьа­ра­сы­нын шя­щя­рин ъя­ми 17 ки­ло­метрли­йин­дя йер­ляш­мя­си бу­ну бир да­ща тяс­диг едир. Чар Ру­си­йа­сын­рын гя­ра­ры иля бу шя­щяр гя­за мяр­кя­зи­ня чев­ри­ля­ряк Кар­йа­эин ады­ны да­шы­йыр. Бир мцд­дят сон­ра шя­щя­рин ясл ады, йя­ни Га­ра­бу­лаг уну­ду­лур. Га­ра­бу­лаг ады­ны унут­ду­ран Кар­йа­эин ким­дир?

- "Па­вел Ми­хай­ло­вич Кар­йа­эин 1761-ъи ил­дя Пол­та­ва­да за­дя­эан аи­ля­син­дя ана­дан олуб. Ха­сий­йят­ъя гяд­дар ол­ма­сы­ны ня­зя­ря алан ва­ли­дейнля­ри Па­ве­ли щяр­би мяк­тя­бя го­йур­лар. 1778-ъи ил­дя щя­мин мяк­тя­би би­ти­рир. 1781-ъи ил­дя пра­пор­шик рцт­бя­си алыр. 1783-ъц ил­дян Гаф­газ­да фя­а­лий­йят эюс­тя­рян Йе­гор пол­кун­да хид­мят едир вя мцх­тя­лиф рцт­бя­ля­ря йцк­ся­лир. 1784-91-ъи ил­ляр­дя Тцр­ки­йя­йя гар­шы рус ор­ду­сун­да дю­йц­шцр вя бу­на эю­ря П.П.Рум­йантсе­вин тяг­ди­ма­ты иля она ма­йор рцт­бя­си ве­ри­лир вя "Эе­ор­эи Ха­чы" ор­де­ни иля тял­тиф еди­лир. 1796-ъы ил­дя Ва­ле­ри­ан Зу­бо­вун Азяр­бай­ъа­на йц­рц­шц за­ма­ны П.М.Кар­йа­эин хц­су­си хид­мят эюс­тяр­миш, Эян­ъя, Шям­кир, Шир­ван, Га­ра­баь, Дяр­бянд, Ба­кы вя баш­га йер­ляр­дя эе­дян дю­йцш­ляр­дя хц­су­си гяд­дар­лыг эюс­тя­ря­ряк хей­ли ган­лы ямял­ляр тю­рят­миш­дир. В.Зу­бов Азяр­бай­ъан­дан эе­ри чаь­ры­лар­кян Га­ра­баь­да­кы щяр­би щис­ся­нин рящ­бяр­ли­йи­ни П.М.Кар­йа­эи­ня тап­шы­рыр. Ер­мя­ни­ля­ря ина­нан вя он­лар­дан мя­ща­рят­ля ис­ти­фа­дя едян П.М.Кар­йа­эин чох вахт вер­эи топ­ла­ма иш­ля­ри­ня га­рыш­маг­ла Га­ра­ба­ьын мц­сял­ман ъа­ма­а­ты­на ол­ма­зын зцл­мцн вер­миш­дир. Бу аз­мыш ки­ми 1800-ъц ил­дя она Гаф­газ Али Баш Ко­ман­дан­лы­ьы тя­ря­фин­дян пол­ков­ник рцт­бя­си ве­рил­миш­дир.

1802-ъи илин 8 но­йаб­рын­да им­пе­ра­тор Алек­сандрын фяр­ма­ны иля Гаф­газ Али Баш Ко­ман­дан­лы­ьы­на Кар­йа­эи­нин дос­ту Па­вел Дмит­ри­йе­вич Сис­йа­нов тя­йин олу­нур. Бу вахтдан баш­ла­йа­раг П.Д.Сис­йа­нов ща­ра­да иш­ьал­чы мц­ща­ри­бя­ляр апа­рыб­са Кар­йа­эин онун йа­нын­да олуб. Кар­йа­эи­нин Га­ра­баь­да тю­рят­ди­йи зцлмля­ри еши­дян вя бун­дан гя­зяб­ля­нян Иб­ра­щим  ха­нын Иран­да йа­ша­йан оь­лу Яб­дцл Фят­тащ аьа (75 мян­бя­дя Аб­бас Мир­зя эюс­тя­рил­миш­дир) 1805-ъи ил ийун айы­нын 21-дя Кар­йа­эин иля Яс­эя­ран йа­хын­лы­ьын­да дю­йц­шцр. Бу дю­йцш­дя Кар­йа­эи­нин го­шу­ну мяь­луб олур, юзц ися бярк йа­ра­ла­ныр вя Сис­йа­но­вун эюс­тя­ри­ши иля Эян­ъя­йя га­йы­дыб ора­да мц­а­ли­ъя олу­нур. Са­ьа­лан­дан сон­ра бир мцд­дят Эян­ъя­дя мцл­ки иш­ляр­дя ча­лы­шыр. 1807-ъи ил март айы­нын 17-дя о, йе­ни­дян Шу­ша­йа га­йы­да­раг щяр­би иш­ля­ри­ни да­вам ет­ди­рир. 1807-ъи илин 14 октйаб­рын­да  Кар­йа­эин Шу­ша­да бярк хяс­тя­ля­нир вя щя­мин илин де­каб­рын­да вя­фат едир.  Йу­ха­ры­да гейд ети­йи­миз ки­ми чар пол­ков­ник П.М.Кар­йа­эи­нин ады­ны ябя­ди­ляш­дир­мяк цчцн Га­ра­бу­лаг­да йа­ра­нан гя­за­йа онун ады­ны ве­рир. 8 ав­густ 1930-ъу иля­дяк ра­йон мяр­кя­зи ста­ту­су ал­мыш Га­ра­бу­лаг 2 март 1959-ъу иля гя­дяр Кар­йа­эин ады ал­тын­да юз фя­а­лий­йя­ти­ни да­вам ет­ди­рир(."

1959-ъу ил­дян бю­йцк Азяр­бай­ъан ша­и­ри Мя­щям­мяд Фц­зу­ли­нин ады­ны да­шы­йыр.

Фц­зу­ли ра­йо­ну Га­ра­баь сил­си­ля­си­нин ъя­нуб-шярг ятяк­ля­рин­дя йер­ля­шир. Рей­ле­фи­ня эю­ря ра­йо­нун сят­щи чох йер­дя Араз ча­йы­на тя­ряф ал­ча­лан ма­и­ли дц­зян­лик, гярбдя ал­ча­лан даь­лыг­дыр. Яра­зи­дя яса­сян Не­о­эен чю­кцн­тц­ля­ри йа­йыл­мыш­дыр. Чай­ла­ры Кюн­дя­лян, Гу­ру­чай, Гоз­лу­чай, Аьоь­лан, Чя­ря­кян вя ра­йо­нун Иран­ла сяр­щяд­дин­дян ахан Араз ча­йы­дыр.

Фц­зу­ли ра­йо­нун­дан ахан бц­тцн чай­лар (Араз ча­йы ис­тис­на ол­маг­ла) мян­бя­йи­ни Хо­ъа­вянд ра­йо­ну яра­зи­син­дян эю­тц­рцр. Кюн­дя­лян ча­йы Хо­ъа­вянд вя Фц­зу­ли ра­йон­ла­ры яра­зи­син­дян аха­раг Ба­ла Бящ­мян­ли кян­ди­нин йа­хын­лы­ьын­да Ара­за тю­кц­лцр. Узун­лу­ьу 89 км, щюв­зя­си­нин са­щя­си 594 квад­рат км-дир. Баш­ла­ны­ьы­ъы­ны Га­ра­баь вул­ка­ник йай­ла­сын­да­кы Чах­маг­даь­дан (1780 м) сят­щя чы­хан бу­лаг­лар­дан алыр. Ахы­мы яса­сян йа­ьыш (59%) вя йе­рал­ты (29%), гис­мян дя гар (12%) су­ла­рын­дан ямя­ля эя­лир. Йаз­да (март-май) йа­ьыш су­ла­ры чай­да даш­гын ямя­ля эя­ти­рир. Бя­зи ил­ляр­дя па­йыз йа­ьыш­ла­ры да ки­чик даш­гын­лар йа­ра­дыр. Даш­гын дюв­рцн­дя ил­лик ахым щяъ­ми­нин 60-70%-я гя­дя­ри ке­чир. Ча­йын ор­та ил­лик су сяр­фи 0,55 куб м/сан-дир. Бу­нун да 45 % йаз, 22%-и йай, 17%-и па­йыз, 16%-и ися гыш фяс­лин­дя ахыр. Ин­тен­сиф су­вар­ма дюв­рцн­дя (ийул, ав­густ ай­ла­рын­да) ке­чян ахым ил­лик щяъ­ми­нин 3-5%-ни тяш­кил едир. Кюн­дя­лян чай­дан су­вар­ма иш­ля­рин­дя ся­мя­ря­ли ис­ти­фа­дя ет­мяк мяг­ся­ди­ля Йаь­лы­вянд, Дюв­лят­йар­лы вя Мир­зя­ъа­мал­лы кяндля­ри яра­зи­син­дя 3 су ан­ба­ры ти­кил­миш­дир.

Гоз­лу­чай Хо­ъа­вянд вя Фц­зу­ли ра­йон­ла­ры яра­зи­син­дян ахыр. Гоз­лу­ча­йын узун­лу­ьу 28 км, щюв­зя­си­нин са­щя­си 100 квад­рат км-дир. Баш­лан­ьы­ъы­ны Ки­чик Гаф­га­зын ъя­нуб-шярг йа­ма­ъы­нын 1520 м щцн­дцр­лц­йцн­дян эю­тц­рцр. Су­йу­нун чох щис­ся­си­ни йа­ьыш су­ла­ры тяш­кил едир. Йал­ныз эцъ­лц йа­ьыш­лар за­ма­ны су­йу Ара­за ча­тыр. Да­и­ми аха­ра ма­лик де­йил­дир. Са­йын су­йун­дан су­вар­ма иш­ля­рин­дя ис­ти­фа­дя олу­нур.

Гу­ру­чай Ара­зын сол го­лу­дур. Хо­ъа­вянд вя Фц­зу­ли ра­йон­ла­ры яра­зи­син­дян ахыр. Узун­лу­ьу 82 км, щюв­зя­си­нин са­щя­си 512 квад­рат км-дир. Су­йу­нун чох щис­ся­си­ни йа­ьыш (75-80% ) су­ла­рын­дан алыр. Чай­да ясас даш­гын йаз­да олур. Бу дюврдя ил­лик ахым щяъ­мин­дян 30-35 дя­фя чох олур. Ийул-ав­густ ай­ла­рын­да ча­йын су­йу чох аза­лыр, бя`зи ил­ляр­дя ися та­ма­ми­ля гу­ру­йур. Па­йыз фяс­лин­дя йа­ьан йа­ьыш­лар ки­чик даш­гын­лар ямя­ля эя­ти­рир.

Ор­та ил­лик су сяр­фи 6,85 куб м/сан-дир. Ил­лик ахы­мын 26%-и йаз­да, 41%-и йай­да, 21%-и па­йыз­да, 12%-и ися гыш­да ке­чир. Ор­та ил­лик асы­лы эя­тир­мя­ляр сяр­фи 21.9 кг/сан, лил­лян­мя­си ися 3200 г/куб м-дир. Су­йу щид­ро­ка­бо­нат­лы-кал­си­ум­лу ол­маг­ла 300 мг/л ми­не­рал­лаш­ма­йа ма­лик­дир.

Ор­та ил­лик су сяр­фи 1,75 куб м/сан-дир. Ил­лик ахы­мын 65%-и йаз­да, 22%-и йай­да, 7%-и па­йыз­да, 6%-и ися гыш­да ке­чир. Ор­та ил­лик лил­лян­мя­си 150-250 г/куб м ара­сын­да дя­йи­шир. Су­йу щид­ро­ка­бо­нат­лы-кал­си­ум­лу ол­маг­ла 300 мг/л ми­не­рал­лаш­ма­йа ма­лик­дир.

Даш­гын­лар за­ма­ны Гу­ру­ча­йын су­йу бц­тцн­лцк­ля Дюв­лят­йар­лы су ан­ба­ры­на ахы­ды­лыр. Йай фяс­лин­дя су­вар­ма иш­ля­рин­дя эе­ниш ис­ти­фа­дя олу­нур.

Чя­ря­кян ча­йы Ара­зын сол го­лу­дур. Фц­зу­ли ра­йо­ну яра­зи­син­дян ахыр. Узун­лу­ьу 38 км, щюв­зя­си­нин са­щя­си, 172 квад­рат км-дир. Мян­бя­йи­ни 1260 м йцк­сяк­лик­дян алыр. Ахы­мы яса­сян йа­ьыш су­ла­рын­дан ямя­ля эя­лир.

Чай­дан су­вар­ма­да гис­мян ис­ти­фа­дя еди­лир.

Аьоь­лан ча­йы  юз мян­бя­йи­ни Хо­ъа­вянд яра­зи­син­дян эю­тц­рцр вя Йаь­лы­вянд кян­дин­дя Кюн­дя­лян ча­йы­на тю­кц­лцр.

Фц­зу­ли ра­йо­ну Хо­ъа­вянд, Бей­ля­ган вя Ъяб­ра­йыл ра­йон­ла­ры, Араз ча­йы бо­йун­ъа ися Иран­ла щям­сяр­щяд­дир. Яра­зи­дя  боз вя  чя­мян-боз, ша­ба­лы­ды, ачыг-ша­ба­лы­ды, даь-ша­ба­лы­ды, даь боз-гящ­вя­йи вя с. тор­паг­лар йа­йыл­мыш­дыр.

Фц­зу­ли ра­йо­нун­да цму­ми ещ­ти­йат­ла­ры 58858 мин м3 олан вя ми­шар да­шы ис­тещ­са­лы­на йа­рар­лы, ис­тис­мар олу­нан 2 (Дюв­лят­йар­лы, Ди­ла­ьар­да) ящянэда­шы; кяр­пиъ-ки­ря­мид ис­тещ­са­лы­на йа­рар­лы, 11211 мин м3 ещ­ти­йат­ла­ра ма­лик Кцрдмащ­муд­лу эил; ещ­ти­йат­ла­ры 13053 мин м3 олан Гу­ру­чай гум-чын­гыл га­ры­шы­ьы йа­таг­ла­ры вар­дыр.

Юзц­ня­мях­сус тя­би­я­ти олан Фц­зу­ли ра­йо­нун­да Ишыг­лы кян­дин­дя Таь­лы кюр­пц­нцн йа­нын­да ди­а­мет­ри 250 см, щцн­дцр­лц­йц 25 м, йа­шы 500 ил олан 1 ядяд, ди­а­мет­ри 450 см, щцн­дцр­лц­йц 25 м, йа­шы 900 ил олан 1 ядяд, Ман­ды­лы кян­дин­дя Мус­та­фа ад­ла­нан йер­дя ди­а­мет­ри 150 см, щцн­дцр­лц­йц 40 м, йа­шы 300 ил олан 5 ядяд, Бю­йцк Бящ­мян­ли кян­дин­дя Иран­ла сяр­щяд йа­хын­лы­ьын­да ди­а­мет­ри 100 см, щцн­дцр­лц­йц 20 м, йа­шы 200 ил олан 1 ядяд, Се­йи­дящ­мяд­ли иъ­ра нц­ма­йян­дя­ли­йи­нин "Ыбя пи­ри" ад­ла­нан са­щя­син­дя ди­а­мет­ри 520 см, щцн­дцр­лц­йц 30 м, йа­шы 1400 ил олан 1 ядяд, щя­мин йер­дя ди­а­мет­ри 250 см, щцн­дцр­лц­йц 25 м, йа­шы 550 ил олан 1 ядяд, Ман­ды­лы кян­дин­дя Ва­щи­дин щя­йят­йа­ны са­щя­син­дя ди­а­мет­ри 180 см, щцн­дцр­лц­йц 45 м, йа­шы 400 ил олан 1 ядяд Шярг чи­нар­ла­ры тя­би­ят аби­дя­си ки­ми пас­портлаш­ды­рыл­мыш вя иш­ьа­ла гя­дяр мц­ща­фи­зя олун­муш­дур.

1960-80-ъи ил­ляр­дя Фц­зу­ли ра­йо­ну­нун даь­лыг вя да­ья­тя­йи са­щя­ля­рин­дя щид­ро­эе­о­ло­жи ах­та­рыш за­ма­ны яра­зи­дя йа­йыл­мыш дюр­дцн­ъц дювр, тя­ба­шир вя йу­ра су­лу комплексля­ри­нин, еля­ъя дя яра­зи­дян ке­чян чай­ла­рын мяъ­ра­ал­ты су­ла­ры­нын ещ­ти­йа­ты 193 мин м3/эцн щяъ­мин­дя ще­саб­лан­мыш­дыр.

1985-1987-ъи ил­ляр­дя апа­рыл­мыш щид­ро­эе­о­ло­жи тяд­ги­гат­лар ня­ти­ъя­син­дя яра­зи­нин даь­лыг щиссся­син­дя йе­рал­ты су­ла­рын ещ­ти­йат­ла­ры ики ра­йон цз­ря 204,83 мин м3/эцн щяъ­мин­дя гий­мят­лян­ди­рил­миш­дир. Бе­ля­лик­ля, Фц­зу­ли вя Ъяб­ра­йыл ра­йон­ла­ры цз­ря ис­ти­фа­дя­йя йа­рар­лы йе­рал­ты су ещ­ти­йат­ла­ры 440 мин м3/эцн тяш­кил едир. Фц­зу­ли ра­йо­ну­нун йа­ша­йыш мян­тя­гя­ля­ри цчцн Чя­ря­кян щюв­зя­син­дя 31 мин м3/эцн щяъ­мин­дя ещ­ти­йат ще­саб­лан­мыш­дыр.

Ра­йо­нун цму­ми яра­зи­си 1,39 мин квад­рат ки­ло­метрдир, яща­ли­си ися 143.6 (2005-ъи илин мя­лу­ма­ты) мин ня­фяр­дир. Бир квад­рат ки­ло­мет­ря яща­ли­нин  сых­лы­ьы 103 ня­фяр дц­шцр.

1999-ъу ил­дя яща­ли­нин си­йа­щы­йа­а­лын­ма­сы за­ма­ны яща­ли­нин йаш груп­ла­ры вя мил­ли тяр­ки­би бе­ля мц­яй­йян едил­миш­дир:

                                    

Əhalinin sayı
(1 yanvar 2009-cu il vəziyyətinə)
Ərazi Cəmi Kişi Qadın
nəfər faiz nəfər faiz nəfər faiz
Füzuli rayonu 111905 100.00 50687 100.00 61218 100.00
şəhər əhalisi 41674 37.24 18507 36.51 23167 37.84
kənd əhalisi 70231 62.76 32180 63.49 38051 62.16

Demoqrafİk göstəricilər
  2000 2005 2006 2007 2008
Nəfər          
Təbii artım 1400 1430 1370 1432 1640
Doğulanlar 1892 2109 1995 2110 2322
Ölənlər 492 679 625 678 682
o cümlədən:          
1 yaşa qədər ölən uşaqlar 11 10 15 12 11
Nikahlar 691 982 1156 1340 1102
Boşanmalar 30 119 84 85 107
Əhalinin hər 1000 nəfərinə          
Təbii artım 10.0 9.8 9.3 9.6 10.9
Doğulanlar 13.6 14.4 13.5 14.1 15.4
Ölənlər 3.6 4.6 4.2 4.5 4.5
o cümlədən:          
1 yaşa qədər ölən uşaqlar1) 4.8 3.8 6.0 6.6 5.2
Nikahlar 5.0 6.7 7.8 9.0 7.3
Boşanmalar 0.2 0.8 0.6 0.6 0.7
1) hər 1000 diri doğulana

                                        Ъя­ми                      ки­ши                       га­дын

                                    ня­фяр      фа­из          ня­фяр       фа­из       ня­фяр     фа­из

Фц­зу­ли ра­йо­ну         136481    100,0        65612    100,0     70869    100,0

О ъцм­ля­дян:

           0-4                  11038       8,09          5780      8,81      5258       7,42

           5-9                  16904      12,39         8668    13,21      8236     11,62

10-14                  16566      12,14         8411    12,82      8155     11,51

15-19                  14047      10,29         6946    10,59      7101     10,02

20-24                  10956        8,03         4838      7,37      6118       8,63

25-29                  10955        8,03         5118      7,80      5837       8,24

30-34                  11359        8,32         5044      7,69      6315       8,91

35-39                  11742        8,60         5526      8,42      6216       8,77

40-44                    8868        6,50         4340      6,61      4528       6,39

45-49                    4810        3,52         2375      3,62      2435       3,44

50-54                    2987        2,19         1455      2,22      1532       2,16

55-59                    3396        2,49         1594      2,43      1802       2,54

60-64                    5114        3,75         2247      3,42      2867       4,05

65-69                    3661        2,68         1665      2,54      1996       2,82

70-74                    2129        1,56         1000      1,52      1129       1,59

75-79                      814        0,60           314      0,48        500       0,71

80-84                      496        0,36           131      0,20        365       0,52

85-89                      379        0,28           101      0,15        278       0,39

90-94                      169        0,12             33      0,05        136       0,19

95-99                        73        0,05             20      0,03          53       0,07

100-...                       18        0,01               6      0,01          12       0,02

 

 

 

МИЛ­ЛИ ТЯР­КИ­БИ

 

 

 

Фц­зу­ли ра­йо­ну         136481     100,0      65612      100,0     70869    100,0

 

Азя­ри тцркля­ри          136360      99,91      65589      99,96    70771     99,86

Рус­лар                             55        0,04              5        0,01          50        0,07

Ук­рай­на­лы­лар                   42        0,03            11       0,02           31       0,04

Ана­до­лу тцркля­ри             8         0,01              5       0,01             3       0,00

Авар­лар                            2         0,00               0       0,00            2        0,00

Ляз­эи­ляр                            4         0,00              1        0,00            3        0,00

Та­тар­лар                           3          0,00              0       0,00            3        0,00

Йя­щу­ди­ляр                        1          0,00              0       0,00             1       0,00

Кцрдляр                            1          0,00             1        0,00             0       0,00

Ди­эяр мил­лят­ляр                 5          0,00             0        0,00            5       0,01

 

 

 

Фц­зу­ли шя­щя­ри Ба­кы­дан 318 км, Що­ра­диз дя­мир­йол стан­си­йа­сын­дан 30 км ара­лы­да­дыр.

 

 

 

Фц­зу­ли ра­йо­нун­да ики шя­щяр, 82 йа­ша­йыш мян­тя­гя­си вар­дыр. Ян ири йа­ша­йыш мян­тя­гя­ля­ри Фц­зу­ли шя­щя­ри, Що­ра­диз шя­щя­ри (2007-ъи ил­дя Що­ра­диз гя­ся­бя­си­ня шя­щяр ста­ту­су ве­рил­миш­дир), Бю­йцк Бящ­мян­ли, Що­ра­диз кян­ди, Йаь­лы­вянд, Аша­ьы Се­йи­дящ­мяд­ли кяндля­ри­дир. Ди­эяр йа­ша­йыш мян­тя­ля­ри ися аша­ьы­да­кы­лар­дыр:

 

 

 

 

 

Йу­ха­ры Ди­ва­на­лы­лар,

 

 Ди­ва­на­лы­лар,

 

 Ъя­мил­ли,

 Га­ъар,

 Дюв­лят­йар­лы,

 Ди­ла­ьар­да,

 Го­бу Ди­ла­ьар­да,

 Дюрдляр,

 Вей­сял­ли,

 Аша­ьы Вей­сял­ли,

 Гяр­вянд,

 Се­йид Мащ­муд­лу,

 Цч­бу­лаг (Що­ьа),

 Эюв­шад­лы,

 Гы­йыг­чы,

 Зяр­эяр,

 Га­ра­мям­мяд­ли,

 Шя­кяр­ъик,

 Мир­зя­ъа­мал­лы,

 Яляс­эяр­ли,

 Щц­сейнбяй­ли,

 Мер­дин­ли,

 Га­ра­хан­бяй­ли,

 Ал­хан­лы,

 Кцрдмащ­муд­лу,

 Аша­ьы Кцрдмащ­муд­лу,

 Га­ра­баь,

 Ящ­мяд­бяй­ли,

 Мащ­муд­лу-1,

 Ба­ла Бящ­мян­ли,

 Мащ­муд­лу-2,

 Араз Ди­ла­ьар­да,

 Араз Зяр­эяр,

 Ай­ба­сан­лы,

 Шых­лы,

 Дя­дя­ли,

 Ишыг­лы,

 Кцрдляр,

 Мащ­муд­лу-3,

 Эе­ъя­эюз­лц,

 Йу­ха­ры Яб­дцр­рящ­ман­лы,

 Аша­ьы Яб­дцр­рящ­ман­лы,

 Аша­ьы Ай­ба­сан­лы,

 Йу­ха­ры Се­йи­дящ­мяд­ли,

 Гор­ган,

 Шц­кцр­бяй­ли,

 Га­ра­даь­лы,

 Са­ра­ъыг,

 Эцз­дяк,

 Йу­ха­ры Ря­фя­дин­ли,

 Аша­ьы Ря­фя­дин­ли,

 Га­ра­кол­лу,

 Пи­рящ­мяд­ли,

 Йал Пи­рящ­мяд­ли,

 Сяр­дяр­ли,

 Го­чящ­мяд­ли,

 Арыш,

 Ха­тын­бу­лаг,

 Мол­ла­вял­ли,

 Ъу­вар­лы,

 Хя­ляв­шя,

 Чи­мян­ли,

 Ман­ды,

 Му­са­бяй­ли,

 Дюрдчи­нар,

 Щин­эцт­дц,

 Мир­зя­на­ьы­лар,

 Га­зах­лар,

 Ящ­мя­да­лы­лар,

 Йу­ха­ры Мол­ла­мя­щяр­рям­ли,

 Аша­ьы Мол­ла­мя­щяр­рям­ли,

 Ара­йат­лы,

 Ба­бы,

 Кя­рим­бяй­ли,

Араз Йаь­лы­вянд.

 

 

 

Фц­зу­ли ра­йо­ну яса­сян кянд тяс­сяр­рц­фа­ты ра­йо­ну­дур. Бур­да цзцм­чц­лцк, та­хыл­чы­лыг, щей­ван­дар­лыг, го­йун­чу­луг, гуш­чу­луг, ба­ра­ма­чы­лыг ин­ки­шаф ет­миш­дир. Икин­ъи дцн­йа са­ва­шы вя сон­ра­кы ил­ляр­дя гон­шу ра­йон­ла­рын яща­ли­си мящз Фц­зу­ли та­хы­лы­нын са­йя­син­дя аъ­лыг­дан хи­лас ол­муш­дур.

 

 

 

Ра­йон­да кянд тяс­сяр­рц­фа­ты иля йа­на­шы ся­на­йе дя ин­ки­шаф ет­миш­дир. Бу­ра­да пам­быг­тя­миз­ля­мя, дя­мир-бе­тон мя­му­лат­ла­ры вя йаь-пен­дир за­вод­ла­ры, цзцм ема­лы мц­яс­си­ся­ля­ри, то­ху­ъу­луг фаб­ри­ки, та­хыл мящ­сул­ла­ры ком­би­на­ты, даш кар­ха­на­ла­ры, Ба­кы тяъ­рц­бя за­во­ду­нун фи­ли­а­лы, електрик шя­бя­кя­си, ав­то­мат-те­ле­фон стан­си­йа­сы вя с. вар­ды. Цму­мий­йят­ля, бу­ра­да 12-дян чох ся­на­йе мц­яс­си­ся­си, 2 ти­кин­ти трес­ти, 14 мцх­тя­лиф ти­кин­ти, 6 няг­лий­йат тяш­ки­ла­ты фя­а­лий­йят эюс­тяр­миш­дир.

 

Ра­йо­нун 86-цмум­тящ­сил мяк­тя­бин­дя 22 ми­ня йа­хын ша­эирд тящ­сил алыр­ды. 40 мяк­тя­бя­гя­дяр мц­яс­си­ся­син­дя 2 мин­дян чох ушаг тяр­би­я­йя олу­ну­ру­ду. Ра­йон­да 3 ми­ня йа­хын али вя ор­та тящ­сил­ли мц­ял­лим ча­лы­шыр­ды. 1999-ъу ил­дя яща­ли­нин си­йа­щы­йа алын­ма­сы за­ма­ны тящ­сил мц­я­си­ся­ля­рин­дя оху­йан­ла­рын вя яща­ли­нин тящ­си­ли цз­ря бюл­эц­сц бе­ля мц­яй­йян едил­миш­дир:

 

 

 

                               ТЯД­РИС МЦ­ЯС­СИ­СЯ­ЛЯ­РИН­ДЯ ОХУ­ЙАН­ЛАР

 

 

 

                                                             Ъя­ми                      ки­ши                       га­дын

 

                                                        ня­фяр      фа­из          ня­фяр       фа­из       ня­фяр     фа­из

Тяд­рис мц­яс­си­ся­ля­рин­дя

оху­йан­ла­рын са­йы                           38469     100,0       19641     100,0     18828   100,0

Али тящ­сил мц­яс­си­ся­ля­рин­дя

оху­йан­лар                                        1303       3,39          724        3,69         579      3,08

Ор­та их­ти­сас тящ­сил                 

мц­яс­си­ся­ля­рин­дя оху­йан­лар              557       1,45          234         1,19         323     1,72    

Ор­та цмум­тящ­сил мяк­тяб­ля­рин­дя

оху­йан­лар                                     35967       93,50      18347      93,41     17620    93,58

Ди­эяр тяд­рис мц­яс­си­ся­ля­рин­дя

оху­йан­лар                                         642          1,67          336        1,71         306      1,63  

 

 

 

ЯЩА­ЛИ­НИН ТЯЩ­СИЛ ЦЗ­РЯ БЮЛ­ЭЦ­СЦ

 

 

 

6 йаш вя йу­ха­ры

 

                                                   

                                                     Ъя­ми                      ки­ши                     га­дын

                                              ня­фяр      фа­из          ня­фяр       фа­из        ня­фяр      фа­из

 Ъя­ми                                 122404     100,0       58267     100,0     64137     100,0

         

            о ъцм­ля­дян:

Тящ­си­ли олан­лар:

Али тящ­сил­ли                            5332        4,36         3543       6,08       1789       2,79

На­та­мам али тящ­сил­ли             522        0,43           281       0,48         241       0,38

Ор­та их­ти­сас тящ­сил­ли            13053      10,66         6841     11,74       6212       9,69

Цму­ми ор­та тящ­сил­ли          51540      42,11       22416     38,47     29124     45,41

На­та­мам ор­та тящ­сил­ли      15000      12,25         6856     11,77       8144     12,70

Пе­шя тящ­сил­ли                          3444        2,81         2508       4,30         936      1,46

Иб­ти­даи тящ­сил­ли                    15805      12,91         7461     12,80       8344     13,01

Тящ­си­ли ол­ма­йан­лар:

Оху­йуб йа­за би­лян­ляр       15408       12,59        7565      12,98     7843      12,23

Са­ва­ды ол­ма­йан­лар             2300         1,88          796        1,37     1504        2,34

 

 

 

Фц­зу­ли ра­йо­ну­ну­да 69 ки­таб­ха­на, 20 мя­дя­ний­йят еви, 45 клуб, 685 чар­па­йы­лыг 13 хяс­тя­ха­на, 40 фелдшер-ма­ма мян­тя­гя­си, вя­рям, дя­ри-зющ­ря­ви хяс­тя­лик­ляр дис­пан­се­ри, эюз хяс­тя­лик­ля­ри хяс­тя­ха­на­сы, са­ни­та­ре­пи­де­ми­о­ло­жи стан­си­йа, 18 да­и­ми, 5 сяй­йар ки­но­гур­ьу­су, 1 Дюв­лят Драм те­ат­ры, Халг те­ат­ры, тех­ни­кум, 2 му­зей, ста­ди­он вя с. мя­дя­ни об­йектля­рин эе­ниш шя­бя­кя­си вар­ды.

 

 

 

Кеч­миш ССРИ-дя би­рин­ъи, дцн­йа­да цчцн­ъц бю­йцк ма­ьа­ра дц­шяр­эя­си олан Азых ма­ьа­ра­сы Фц­зу­ли шя­щя­ри­нин 17 ки­ло­метрли­йин­дя йер­ля­шир. Йа­шы ми­нил­лик­ляр­ля юл­чц­лян Гу­ру­чай мя­дя­ний­йя­ти­нин из­ля­ри Фц­зу­ли ра­йо­ну­нун яра­зи­син­дян та­пыл­мыш­дыр.

 

 Фц­зу­ли ра­йо­ну гя­дим та­ри­хи вя ме­мар­лыг аби­дя­ля­ри иля дя зян­эин­дир. Ба­бы тцр­бя­си (ХЫ­ЫЫ яср), Ар­га­лы (Ящ­мя­дал­лар) тцр­бя­си (ХЫВ яср), Аша­ьы Вей­сял­ли кян­дин­дя ща­мар даш­дан ти­ки­лян гцл­ля­ва­ри Ми­ря­ли тцр­бя­си (ХВ), Фц­зу­ли шя­щя­рин­дя Ща­ъы Яляк­бяр мяс­ъи­ди, Гар­ьа­ба­зар кян­дин­дя Ща­ъы­ги­йа­сяд­дин мяс­ъи­ди (1682), Кар­ван­са­ра (1684), тцр­бя (ХВЫ­ЫЫ яср), Го­чящ­мяд­ли кян­дин­дя мяс­ъид (ХВЫ­ЫЫ яср), "Мя­шя­ди Щя­биб" ща­ма­мы (ХЫХ яср) Мер­дин­ли кян­ди йа­хын­лы­ьын­да даш­дан йо­ну­лан ат, гоч фц­гу­ру гя­дим аби­дя­ля­ри (ХВЫ­ЫЫ-ХЫХ) вя с. ме­мар­лыг аби­дя­ля­ри вар­дыр.  

Илк мц­ял­лиф­ли ба­йа­ты ус­та­сы Ля­ля­нин гяб­ри Ящ­мя­дал­лар кян­дин­дя­ки Ар­га­лы гяб­рис­тан­лы­ьын­да­дыр.

Фц­зу­ли ра­йо­ну­нун 400-я йа­хын алим вя зи­йа­лы­сы ел­ми, пе­да­го­жи фя­а­лий­йят­ля мяш­ьул­дур. Фц­зу­ли­дян чых­мыш 9 ака­де­мик, 90 про­фес­сор, 200-дян чох до­сент вя елмляр на­ми­зя­ди йе­тиш­миш­дир. Ака­де­мик Ч.Ъу­вар­лы, Йу­сиф Гям­бя­ров, Иб­ра­щим Иб­ра­щи­мов, Ба­ща­дыр Ей­ва­зов, Ариф Гу­ли­йев, Б.Зей­на­лов, Щя­тям Гу­ли­йев, Акиф Му­са­йев, Оруъ Ибад­лы вя баш­га та­нын­мыш алим­ля­рин ад­ла­ры­ны чяк­мяк олар. Фц­зу­ли ра­йо­ну вя­тя­ни­ми­зя чох­лу сай­да си­йа­сят­чи­ляр, ша­ир­ляр, йа­зы­чы­лар, ха­нян­дя­ляр, ид­ман­чы­лар бяхш ет­миш­дир. Ил­йас Яфян­ди­йев, Се­йид Шу­шински, Аьа­ба­ла Аб­дул­ла­йев, Бящ­рам Ня­си­бов вя бу ки­таб­да щаг­гын­да йа­зы­лан ди­эяр эюр­кям­ли ин­сан­лар бу­на ми­сал­дыр.

Фц­зу­ли ра­йо­ну щям дя Мил­ли Гящ­ря­ман­ла­ры иля та­ны­ныр. Га­ра­баь са­ва­шын­да 1500 шя­щид вер­миш Фц­зу­ли ра­йо­ну­нун 9 Мил­ли Гящ­ря­ма­ны вар­дыр. Са­ла­тын Яс­эя­ро­ва, Фа­иг Ря­фи­йев, Ра­сим Иб­ра­щи­мов, Ел­хан Зцл­фц­га­ров, Пящ­ля­ван Фяр­зя­ли­йев, Ми­ря­ляк­бяр Иб­ра­щи­мов, Бя­шир Кя­ри­мов, Сей­мур Мям­мя­дов, На­зим Гу­ли­йев Азяр­бай­ъа­нын яра­зи бц­тюв­лц­йц уь­рун­да эюс­тяр­ди­йи хид­мят­ля­ря эю­ря Азяр­бай­ъа­нын Мил­ли Гящ­ря­ма­ны ады­на ла­йиг эю­рцл­мцш­ляр.

1993-ъц ил­дя Ер­мя­нис­тан Рес­пуб­ли­ка­сы­нын иш­ьал­чы си­лащ­лы гцв­вя­ля­ри тя­ря­фин­дян зябт еди­лян доь­ма ра­йо­ну­му­зун сон­ра­дан 22 кян­ди вя 1 гя­ся­бя­си (ар­тыг шя­щяр ста­ту­су ал­мыш­дыр) иш­ьал­дан азад едил­ди.

Ща­зыр­да ра­йо­ну­муз де­мяк олар ки, йа­рым­ъан (яра­зи ъя­щят­дян) йа­ша­йыб фя­а­лий­йят эюс­тяр­ся дя, яща­ли­миз йур­ду­му­зун ер­мя­ни гясбкар­ла­ры­нын иш­ьа­лын­дан та­ма­ми­ля азад еди­ля­ъя­йи­ня цряк­дян ина­ныр.

Вя­тян­да­шын юз доь­ма вя­тя­ни­ня сев­эи­си би­тиб тц­кян­мя­йян, да­им чаь­ла­йан бир даь шя­ла­ля­си­ни ха­тыр­лат­ма­лы­дыр. Бу эур сел шя­ла­ля­нин щяр чаь­ла­йан го­лу Вя­тя­нин бир бюл­эя­си­нин па­йы­на дц­шя би­ляр. Мя­ним сев­эи шя­ла­ля­мин бу па­йы, бу ки­таб па­йы Фц­зу­ли­йя Ана Вя­тя­ним, Ата Йур­дум Фц­зу­ли ра­йо­ну­на щяср олу­нуб. Гя­бул ет­сян, язиз оху­ъу, ар­тыг гейд ет­ди­йим ки­ми, чох хош­бяхт ола­рам.

Сон­да бу ки­та­бын ара­йа яр­ся­йя эял­мя­син­дя мя­ня кю­мяк ет­миш щяр кя­ся, хц­су­си­ля Хя­га­ни Алы­йе­вя юз дя­рин тя­шяк­кц­рц­мц бил­ди­ри­рям. Юз тяр­ъц­ме­йи-ща­лы­ны йаз­ма­ьа, бу ки­та­ба да­хил ет­мя­йя ети­раз ет­мя­йян­ля­ря, бу иши эюр­мяк­дя мя­ня кю­мяк едян­ля­ря, ки­таб ща­зыр­ла­нар­кян мя­ня­ви дяс­тя­йи­ни ясир­эя­мя­йян­ля­ря, онун йо­лу­ну сябрля эюз­ля­йян­ля­ря-бц­тцн бу адам­ла­рын щяр би­ри­ня мин­нят­да­рам.

Ад­ла­ры щяр щан­сы ся­бяб­дян бу ки­та­ба да­хил едил­мя­миш щям­йер­ли­ля­ри­мя бил­дир­мяк ис­тя­йи­рям ки, яэяр бу олуб­са, йал­ныз цзрлц ся­бяб­дян олуб. Она эю­ря дя тез­лик­ля ки­та­бын 2-ъи щис­ся­си ща­зыр­ла­на­ъаг вя о за­ман ки­та­бын тяр­тиб олун­ма­сы ме­йар­ла­ры­на уй­ьун эя­лян щяр кяс 2-ъи ки­та­ба да­хил еди­ля­ъяк.

Бу ки­та­бы ял­дя едя­ъяк вя оху­йа­ъаг, он­дан ис­ти­фа­дя едя­ъяк щяр бир оху­ъу­йа га­баг­ъа­дан мин­нят­дар­лы­ьы­мы бил­ди­ри­рям.

Бу ки­та­ла баь­лы тяк­лиф вя ирад­ла­ры­ны динлмяк мя­ним цчцн хош­дур.

Яла­гя те­ле­фо­ну: (055) 252-05-90

Е-ма­ил: tagiturk@bakililar.az

 
   
 
Saytda yerləşdirilmiş hər bir materiala olan hüquqlar Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyinə,
həmçinin müəlliflik hüququ qanunlarına əsasən qorunur.
Saytdakı materiallardan istifadə zamanı istinad zəruridir.

Telefon: (+99450) 286 31 41, (+99455) 252-05-90. E-mail: tagiturk@rambler.ru
Saytın müəllifi: Tağı Kərimli

© Copyright 2011, "ARZUMANOĞLU"

Bu web sitesi ücretsiz olarak Bedava-Sitem.com ile oluşturulmuştur. Siz de kendi web sitenizi kurmak ister misiniz?
Ücretsiz kaydol