SEYİD ŞUŞİNSKİ 

   Azərbaycanda Şuşinski soyadlı 3 xanəndə olub. Onlardan biri - Musa Şuşinski çox az tanınıb. O, ötən əsrin əvvəllərində yaşayıb. Daha biri - Xan Şuşinski (Xan əmi) yetərincə tanınır. Elə öz adıyla bəzi kinofilmlərə də çəkilib. Daha bir Şuşinski də məşhurdur ki, bu Azərbaycan Republikasının xalq artisti, «Şərəf nişanı» orden
li, əməkdar müəllim, dövrünün ən dəbdə olan varlı xanəndəsi Seyid Şu
şinskidir. 

   Adlandırılması...
   Mir Möhsün Ağa Seyid İbrahim oğlu Şuşinski 1889-cu il aprelin 12-də Şuşa qəzasının Horadiz kəndində anadan olmuşdur. 
Musiqi araşdırıcısı Firidun Şuşinski onu «2-ci xanəndə» adlandırıb («1-ci» - Cabbar Qaryağdıoğlu imiş). Kitablara, xatirələrə göz atınca, bu adı xanəndənin səs imkanlarından baş çıxaranların verdiyini iddia etmək olar. Musiqiçilərin hörmətlə «Ağa» deyə üz tutduğu Seyid Şuşinskinin tam adı Mir Möhsün Ağa Seyid olduğundan, «Ağa» müraciəti də bu addan götürülüb.
   Mir Möhsün uşaq yaşlarından atasını itirmiş, tərbiyəsi ilə xalası Məşədi Hürzad məşğul olmuşdur. Dövrünün savadlı və açıqfikirli qadını olan Məşədi Hürzad Qarabağın qadın toylarında xanəndəlik edərmiş.
Gənc Seyid ilk təhsilini Horadizdə, mədrəsədə almışdır. Mədrəsə təhsilini başa vuran Seyid dərzilik sənəti ilə məşğul olmuşdur. O, arabir dini mərasimlərdə və el şənliklərində çıxış etmişdir.

   Toylarda ilk çıxışları...
   Ərəb və fars dillərini öyrənən Seyid xalasıyla toy məc
lislərinə getməyə başlayır. Onun tanınmasında Tuğlu aşıq Aleksanın da rolu olub. Belə ki, Seyid bu erməni aşığının dəstəsinə qoşulub toylarda oxuyarmış. 1907-ci ildə belə toylardan birində onun səsini ünlü xanəndə Keçəçioğlu Məhəmməd də eşidir. Keçəçioğlu Seyidin səsindən xoşlanır və onun əmisinə məsləhət görür ki, uşağın musiqi təhsili ilə ciddi məşğul olsun. Əmi də neyləsin-neyləməsin, «uşağı» Şuşaya öz evinə aparır. Bu ev Cabbar Qaryağdıoğlugilin qonşuluğunda imiş. Seyidin muğam öyrənməsində əmisi Məşədi Seyidəlinin əməyi az olmamışdır. Əmisi Seyidin musiqi təhsili ilə məşğul olur, Sədinin, Hafizin, Füzulinin və Zakirin şeirlərini Seyidə əzbərlədib, muğam üstündə oxudur və Nəvvabın musiqi məclislərinə qatılır, Cabbar əminin qrammofon valları bir yana, canlı səsini də eşidir. Həmçinin gənc Seyidin bir xanəndə kimi yetişməsində Cabbar Qaryağdıoğlunun həlledici təsiri olmuşdur.

   Profissional səhnədə ilk çıxışı...
   S.Şuşinskinin ilk çıxışı 1908-ci ildə Şuşalılar qarşısında «Yay klub»unda olmuşdur. Məşhur xanəndə İslam Abdullayev həmin konserti belə xatırlayır: «Biletlər bir həftə qabaq satılıb qurtarmışdı. Axşam saat 9-da konsert başlandı. Cabbar, Qasım, Məşədi Məmməd, Həmid və Keçəçioğlu oxuduqdan sonra Azad bəy Əmirov gənc Seyidin «Mani» oxuyacağını elan etdi. Sonra Seyidə «Bayatı-Şiraz» oxutdular. Seyid «Bayatı-Şiraz»ın «Xavərən» şöbəsindən «Qatar»a keçəndə nəinki dinləyiciləri, hətta məşhur xanəndələri belə heyran etdi. Çünki «Xavərən»dən «Qatar»a keçmək xanəndədən zil səsdən başqa, həm ustalıq, həm də cəsarət tələb edir. Gənc Seyidini ustalıqla bir muğamdan başqa bir muğama keçməsi, doğrusu, mənə möcüzə kimi göründü. Seyid tarın son pərdələrindən aşağı enərək, təkrar zəngulələr vuranda, Cabbar əlindəki qavalı kənara qoyub, böyük bir heyrət içərisində Seyidə tamaşa edirdi». Seyid dəstgahı qurtarıb ayağa qalxdıqda salondakı tamaşaçılar uzun zaman gənc xanəndəni alqışladılar. Camaat sakitləşmirdi. Nəhayət, Xan sarayında xidmət etmiş, şəhərdə hörmətli şəxslərdən biri Xanlıq Muxtar iki dəfə göyə güllə atdıqdan sonra tamaşaçılar sakit oldular. Keçəçioğlu Məhəmməd əlini göyə qaldırıb deyir: «İlahi, şükür yaratdığına!..». Seyidə üçüncü dəfə «Şəkər oğulun şikəstəsi»ni oxutdular. Sonra Cabbar Qaryağdıoğlu səhnəyə qalxıb Seyidi bağrına basaraq, gözləri yaşarmış halda dedi: «Camaat! İndi mən ölsəm də, daha qəmim yoxdur, çünki məndən sonra Seyid vardır». Sonrakı çıxışlarının birində isə Cabbar Seyidin oxumağından riqqətlənərək öz qavalını ona bağışlamışdı və onu Şərq musiqisinin incisi adlandırmışdır. Bəlkə də «2-ci xanəndə» adlandırılması bundan irəli gəlir...

   Musiqi təhsili... 
   O gündən Seyidin şöhrəti artır, onun cazibəli səsini dinləməyə hamı can atırdı. Əmisi Məşədi Seyidəli Seyidin toylarda oxumasına icazə vermirdi ki, o hələ uşaqdır, Se
yid xanəndəlik etməkdən əvvəl, musiqi aləminin sirlərini öyrənməlidir. Ona görə klassik Şərq muğamlarını və xalq musiqisini dərindən öyrənmək üçün Seyidəli gənc Seyidi Nəvvabın yanına aparır. Seyid Nəvvabın hücrəsində iki ildən artıq musiqi təhsili alır. 1910-cu ildə Nəvvab gənc Seyidə şənliklərdə, musiqi məclislərində oxumasını məsləhət görür.

   Tanınması...
   Seyid 1911-ci ilədək Şuşada yaşayır. Həmin il Seyid toy məclislərinin birində Məşədi Cəmil Əmirovla tanış olur (Fikrət Əmirovun atası ilə). Məşədi Cəmil onun ifasını bəyənir və özüylə Gəncəyə aparır. «Ağa» gəncəlilərin də sevimlisinə çevrilir. Şəhərin «Tehran» otelində yaşayan xanəndə o qədər məşhurlaşır ki, onu Tiflisə çağırırlar. Və Tiflisə köçərək, 1919-cu ilədək orada yaşayır. O zamanlar Tiflis Qafqazda mədəni həyatın mərkəzi sayılırdı. 22 yaşlı xanəndə bu həyata həvəslə qatılır: teatrlara gedir, tamaşalararası fasilələrdə konsertlər verir. Tiflisdə ilk çıxışını «Abşestvennıye sabraniye» klubunda etmişdir. Seyid Şuşinski buradakı soydaşlarına «Cıdır düzü»ndə maddi yardım da göstərir. 

   Xeyriyyəçi kimi fəaliyyəti...
   1912-ci ildə «Molla Nəsrəddin» dərgisinin naşiri Mirzə Cəlilin, Əlimirzə Nərimanovun, Yusifbəy Tahirovun təşəbbüsü və Seyid Şuşinskinin şəxsən yaxından köməyi ilə Tiflisin azərbaycanlılar yaşayan məhəlləsində - Şeytanbazarda «Auditoriya» adlı klub açılır. Klubun açılışı günü Seyid Şuşinski tarzən Məşədi Zeynalın müşayiəti ilə «Mahur» oxumuşdur. Konsertdə əldə edilən pulun hamısını Seyid kluba vermişdir. «Auditoriya» klubu da Seyid Şuşinskinin maddi yardımı nəticəsində açılmışdır. Seyid Şuşinski eyni zamanda bu klubun nəzdindəki Müsəlman Dram Cəmiyyətinin aktyorlarına da yardım əlini uzadır. Ən maraqlısı da odur ki, İbn-Salam, Əsgər, Sərvər obrazlarını yaradır və bu rollarına görə pul almaqdan imtina edir. Yenə də yoxsul sənətçilərin xeyrinə...
   Mirzə Cəlil 1913-cü ildə aktyor Hacağa Abbasova belə söyləyib: «Hacağa, son 2 ayda jurnalımız çıxmırdı. Yaxşı ki, Seyid Batumdan gəldi və «Molla Nəsrəddin»in pulunu verdi...Dübarə, mənə 200 manat da qızıl pul göndərdi». 
Seyid Şuşinski varlı adam olub. Elə, Bakı aktyorları da pulsuzlayanda Tiflisə gedər və «Ağa»nın səxavətindən yararlanarmışlar. O, paltarı olmayana geyim alar, qarnını doyurar, Bakıya qayıdanda da hər birinə hədiyyə və yolxərci verərmiş.

   Dövrünün ən dəbdə olan xanəndəsi kimi...
   Tiflis məclislərində pul bir yana, Seyidin başına daş-qaş yağdırılarmış. Onun oxumağından bayılan gözəllər brilyant üzüklərini çıxarıb Seyidin qavalına atarmışlar. Gənc xanəndə Hətta məclislərdən birində onun başına (gün vurmasın deyə) üstündə rus çarının şəkli olan beşyüzlük əskinaslardan papaq qoyublarmış. Qurban Primov Seyid haqqında xatirələrində bu barədə belə yazır: «Seyidlə Şuşanın Mirzələr kəndində toyda idik. Hava isti idi. Seyid oxuyandan sonra üstündə rus çarının şəkli olan bir neçə palazqulaq beş yüzlükdən ona şlyapa düzəldib, papağın əvəzinə başına qoyub dedilər:
   - Ağa, hava istidir. Bu kağız şlyapanı qoy ki, sərin olsun»…
   O, Qafqaz canişininin «Saray müğənnisi» olmaqla yanaşı, həm də şəxsi restoran, mehmanxana sahibi idi. Hətta «Mersedes» markalı avtomobili vardı. Seyid öz dövrünün dəbdə olan xanəndəsi idi. 
   O vaxtlar Bakının teatr truppaları Tiflisə qastrola gələrmişlər. Belə səfərlərin birində Seyid Azərbaycan səhnəsinin əfsanəsi Hüseyn Ərəblinski ilə tanış olur. Bu tanışlıq dostluğa çevrilir. Həmin dostluqla Tiflisdə gerçəkləşdirilən «Şərq konsertləri»nin təməli qoyulur. Seyid bu konsertlərə frakda çıxırmış. Firidun Şuşinski xatirələrində yazır ki, «Seyid Şuşinski ilk dəfə əynində frak kostyum, ağ ipək köynək, əllərində ağ əlcək, cibində ağ ipək dəsmal, döşündə qızıl medalyon, boynunda qara bant səhnəyə çıxanda tamaşaçıları heyrət bürümüşdü». Hüseyn Ərəblinski Seyidi daha bir «ilk»ə həvəsləndirib: tar və kamançasız, fortepianonun müşayiətiylə ayaq üstündə «Bayatı-İsfahan» oxumağa!..

   Yaradıcılığı...
   Seyid Şuşinski yaradıcılığını milli vokal sənətinin zənginləşməsinə sərf etmişdir. 
   Azərbaycan musiqisinin və xalq mahnılarınn təbliği sahəsində Seyid Şuşinskinin xidməti böyükdür. Onun 1933-cü ildə təşkil etdiyi «Şərq musiqi ansa
mblı» ilə keçmiş SSRİ-nin müxtəlif şəhərlərində verdikləri konsertlər alqışlarla qarşılanmışdır.
   S.Şuşinski klassik, Şərq və Azərbaycan muğamlarının incəliklərinə dərindən bələd olan xanəndə idi. Onun gözəl və şaqraq zəngulələri (burunda və dişdə oxumaq) və uzun nəfəsləri dinləyiciləri valeh etmişdir. Üzeyir Hacıbəyov Seyid Şuşinskini nadir və istedadlı xanəndə adlandırmışdır.
   Seyid Şuşinski yenilik axtaran sənətkar idi. O, bir çox muğamlara yeni guşələr,xallar, nəfəslər, hətta hissələr əlavə etmişdir. «Rast» və «Kürdü-Şahnaz» muğamlarının «Dilkeş» hissəsini dinləyicilərinə ilk dəfə çatdıran Seyid olmuşdur. Böyük sənətkar həm də bir çox muğamları birləşdirib oxumuşdur, Cabbar Qaryağdı oğlunun yolunu muğamdan-muğama keçmə (modulyasiya) üsulunu öz yaradıcılığında uğurla tətbiq etmişdir.
Seyid Şuşinski, Mirzə Cəlil, Əblürrəhimbəy Haqverdiyev, Hüseyn Cavid, Hüseyn Ərəblinski kimi sənətkarlarla dostluq edirdi.
   Fikrət Əmirov ilk dəfə yaratdığı və dünyada şöhrət qazandığı "Şur" və "Kürdi-Ovşarı" simfonik muğamlarının yazarkən, Seyid Şuşinskinin məsləhətçi kimi ona böyük köməyi olmuşdu. Fikrət Əmirov Seyid Şuşinskini xalq musiqimizin çırpınan ürəyi adlandırırdı. Eyni zamanda, Niyazinin «Rast» simfonik muğamlarının yaranmasında yaxından köməklik göstərmişdir.
   Seyid Şuşinskinin oxuduğu «Cahargah», «Nəva», «Bayatı-İsfahan», «Humayun», «Rast», «Mahur», «Zabul», «Kürdü-Şahnaz», «Mirzə Hüseyn segahı», «Mani», «Arazbari», «Mənsuriyyə» muğamları böyük rəğbətlə qarşılanmışdır. 
   1963-cü ildə, 74 yaşında onun «Heyratı», «Mani», «Arazbarı», muğamlarını zil səslə oxuması hər xanəndəyə nəsib olmayan ustalıqdır. 
   Onun oxuduğu muğamlar içərisində «Çahargah» xüsusi yer tutur. Seyid Şuşinski novator xanəndə idi. O, «Cahargah»ın müqəddiməsini başlayarkən, muğamı «maye»sindən, yəni «Cöhrəvi» hissəsindən yox, məhz muğamın səkkizinci hissəsi olan «Mənsuriyyə» üstündə zildən 10-15 dəqiqə «Bərdaşt» etdikdən sonra muğamın «maye»sinə qayıtmışdır. Maraqlıdır ki, həyatının son illərində, yaşı artıq 74 ötmüş Seyid "Mənsuriyyə"ni eyni şövqlə oxuyurdu.

   Populyarlaşdırdığı şairlər...
   Seyid Şuşinski yaradıcılığında Hafiz, Füzuli, Seyid Əzim Şirvani qəzəllərilə yanaşı, Cavidin və Sabirin şerlərinə də müraciət edirdi. Seyid Mirzə Ələkbər Sabiri populyarlaşdırıb. O, Sabirin «Millət necə tarac olur-olsun, nə işim var?» satirik şeirini «Zabul» üstündə oxuyub. Hüseyn Caviddən oxuduğu bu misraları isə «Çahargah» üstündə səsləndirib. Seyid Şuşinski siyasi-ictimai mövzuda şer və qəzəl oxuyan, xalqı mübarizəyə çağıran ilk xanəndə olmuşdur. O, bir sıra mübariz ruhlu mahnılar da oxumuşdur. "Ayıl ey millət", "Mən bir türkəm", "Millət istərsə" və s. 
   Böyük sənətkarımız Seyid Şuşinskinin Natəvan haqqında xatirəsində qeyd olunur ki, o şairənin qəzəllərini "Segah" üstündə oxuyarmış. Və ondan bəri, demək olar ki, bu günə kimi tanınmış Azərbaycan xanəndələri şairənin qəzəllərini oxuyub, ilham alırlar.

   Müəllim kimi fəaliyyəti...
   Seyid Şuşinski, 1926-cı ildə dahi bəstəkar Üzeyir Hacıbəyovun təşəbbüsü ilə Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasına dəvət olunur. Cabbar Qaryağdıoğlu və Keçəçioğlu Məhəmməd ilə birlikdə yeni açılmış xanəndəlik sinfində müəllim işləyir.
   Seyid Şuşinski Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasında müəllimlik etdiyi illərdə (1926-1933) gənc sənətkarların musiqi təhsili ilə yaxından məşğul olmaqla bərabər, həm də Bakının musiqi həyatında da səmərəli fəaliyyət göstərmişdir.
   Böyük sənətkar Seyid Şuşinski görkəmli pedaqoq kimi Zülfü Adıgözəlov, Xan Şuşinski, Həqiqət Rzayeva, Əlibaba Məmmədov, İslam Rzayev, Yaqub Məmmədov, Rübabə Muradova və başqalarının xanəndə kimi yetişməsində böyük əməyi olmuşdur. 
   O, kommunistlər dövründə də belini bükməyib. Firidun Şuşinski yazır: «Əynində İndiqodan tikilmiş paltar, qara ipək köynək, başında gümüşü  papaq («heyvaçiçəyi»), əlində ağ əlcək və fil sümüyündən hazırlanmış əsa olub» . Repressiyanın şıdırğı çağlarında - 1933-38-ci illərdə Füzuli rayon Dövlət Dram Teatrının bədii rəhbəri çalışıb. Sonra 1939-1960-cı illərdə M. Maqomayev adına Azərbaycan Dövlət Filarmoniyasında solist olmuş, ömrünün son illərində isə Opera və Balet Teatrında muğam operalarının məsləhətçisi işləmişdir.

   Bakı həyatı...
   Seyid Şuşinski 1919-cu ildən sonra ömrünün sonunadək Bakıda yaşayıb. Ancaq buna qədər bir dəfə də bu neft şəhərinə gəlibmiş - 1916-cı ildə. Həmin il Tağıyev Teatrında «Ölülər» tamaşası gedirmiş. Fasilədə Seyid «Qatar»ı oxuyub. Üstəlik, elə oxuyub ki, tamaşalarda həmişə şuluqluq salan qoçular quzuya dönüblər. 3 il sonra həyatının Bakı dönəmi başlayıb. Bu dönəm Seyidin dünyasını dəyişdiyi 1965-ci ilədək, düz 46 il çəkib. Bakını və bakılıları çox sevib. Onlardan da eyni sayğı-sevgini görüb.

   Vəfatı...
   Seyid Şuşinski 1965-ci ildə vəfat etmişdir. «Kommunist» qəzeti çap etdiyi nekroloqda yazmışdı: «Qocaman xanəndəmiz, qayğıkeş müəllim, son dərəcə təvazökar bir insan - Seyid Şuşinski vəfat etmişdir. O, ömrünün 60 ilini Azərbaycan musiqi mədəniyyətinin inkişafına həsr etmiş, gözəl səsi ilə xalqımızın sevimli müğənnisi olmuş, Yaxın və Orta Şərqdə şöhrət tapmışdır».

                                                          Nizami Nikbin 

 

 

RZA­YEV IS­LAM TAP­DIQ ОĞ­LU

      Azər­bay­ca­nın ən qiy­mət­li və zən­gin xə­zi­nə­lə­rin­dən bi­ri də mu­ğam sə­nə­ti­dir. Mu­ğam­la­rı­mız və xalq mah­nı­la­rı­mız xal­qı­mı­zın min il­lər bо­yu ya­rat­dı­ğı ən bö­yük mə­də­niy­yət abi­də­lə­rin­dən, qa­zan­dı­ğı ən qiy­mət­li və tü­kən­məz mən­bə­lər­dən, xə­zi­nə­lər­dən bi­ri­dir. О da hə­qi­qət­dir ki, bu xalq sə­nə­ti­nin gü­nü­mü­zə­dək ya­şa­ma­sı və həm də bö­yük in­ki­şaf yо­lu keç­mə­si bü­töv­lük­də xal­qı­mı­zın оl­du­ğu ki­mi, həm də ay­rı-ay­rı gör­kəm­li sə­nət və mə­də­niy­yət fə­da­i­lə­ri­nin çоx bö­yük xid­mət­lə­ri­nin, əziy­yət­lə­ri­nin nə­ti­cə­si­dir. Mil­li mə­də­niy­yə­ti­mi­zi, оnun ən par­laq nü­mu­nə­lə­rin­dən оlan mu­ğam sə­nə­ti və xalq mah­nı­la­rı­mı­zı yük­sək zir­və­lə­rə apa­ran və "kü­lüng çal­dıq­ca" özü də zir­və­lə­rə uca­lan, ucal­dıq­ca da mil­lə­ti­mi­zin qəl­bin­də da­ha bö­yük mə­həb­bə­tə sa­hib оlan can­lı kо­ri­fey­lər­dən bi­ri də Is­lam Rza­yev­dir. Res­pub­li­ka­nın xalq ar­tis­ti, həm də bəs­tə­kar mah­nı­la­rı­nın ma­hir bi­li­ci­si və gö­zəl ifa­çı­sı­dır.

     - Is­lam mü­əl­lim, gə­lin söh­bə­ti­mi­zə uşaq­lıq və gənclik il­lə­ri­ni­zi xa­tır­la­maq­la baş­la­yaq, о dövrlər ne­cə ke­çib, han­sı gün, ha­di­sə Si­zi о il­lə­ri xa­tır­la­ma­ğa da­ha çоx məc­bur edir?

    - Mə­nim hə­ya­tım çоx qə­ri­bə baş­la­yıb. Uşaq­lı­ğım və gəncli­yim də çоx ma­raq­lı ke­çib. 1937-ci il av­qus­tun 11-də Fü­zu­li ra­yо­nu­nun Sər­dər­li kən­din­də dün­ya­ya gəl­mi­şəm. Ata­mın 5 ba­cı­sı var idi. Qa­ra­bağ­da ata­nın ba­cı­sı­na Ba­kı­da­kı ki­mi "bi­bi" yоx, "ma­ma" de­yir­di­lər. Ma­ma­la­rı­mın bö­yü­yü Ni­sə xa­nım döv­rü­nə gö­rə çоx gör­kəm­li bir qa­dın оlub. О, açıq fi­kir­li, sər­bəst hə­rə­kət edən, ali­cə­nab, müs­tə­qil dü­şün­cə­li, in­sa­ni key­fiy­yət­lə­rə ma­lik bir adam idi. Bay­ram­lar­da, küt­lə­vi təd­bir­lər­də о döv­rün kənd qa­dın­la­rı üçün о qə­dər də xa­rak­te­rik оl­ma­yan şə­kil­də fə­al iş­ti­rak edir­di. Fü­zu­li­də Kön­də­lən de­yi­lən yer­də cı­dır var idi. Оra­da bay­ram­lar­da at ça­pır­dı­lar, ya­rı­şa çı­xır­dı­lar. Mə­nim bö­yük ma­mam Ni­sə xa­nım da bu bay­ram­lar­da fə­al iş­ti­rak edən, at ça­pan, ya­rış­lar­da ki­şi ki­mi qa­lib gə­lən bir qa­dın idi. Bi­zim də hər han­sı bir işi­miz оlan­da ata­mın bö­yük ba­cı­sı оlan о gö­zəl xa­nı­ma mü­ra­ci­ət edir­dik.

      Dər­sə ge­dib-gə­lən­də mək­təb yоl­daş­la­rım hə­mi­şə yоl uzu­nu оxu­yur­du­lar, əl­lə­ri­ni qо­yub qu­laq­la­rı­nın di­bi­nə şaq­qa­naq çə­kir­di­lər. Bir­cə mən оxu­mur­dum. Elə din­məz­cə ge­dib-gə­lir­dim. Uşaq­lar mə­nə də tə­kid edir­di­lər ki, sən də оxu. De­yir­dim mə­nim sə­sim yоx­dur, sə­si­mi giz­lə­dir­dim.

       Kən­di­miz­lə mək­tə­bin ara­sı 2 ki­lо­metr оlar­dı. Gün­lə­rin bir gü­nü 7-ci si­nif­də оxu­yar­kən dərsdən gə­lən­də nə isə tə­bim gəl­di, ürək­dən оxu­dum. Düz­dür, о vaxt bir­cə mah­nı bi­lir­dim, оnun da bir bən­di­ni. Bi­lir­si­niz, о vaxtlar mu­si­qi in­di­ki ki­mi in­ki­şaf et­mə­miş­di. Pri­mi­tiv vaxtlar idi, pis zə­ma­nə idi. Azər­bay­can­da xa­nən­də çоx de­yil­di. О vaxtlar çоx eşit­di­yim bir mah­nı var idi: "Tel na­zik", rəh­mət­lik Əbül­fət Əli­yev оxu­yur­du. Hə­min mah­nı­nın bir bən­di­ni mə­nim­sə­miş­dim, hə­mi­şə giz­li­cə оnu оxu­yur­dum. Bu də­fə dərsdən gə­lən­də hə­min mah­nı­nı оxu­dum. Uşaq­lar mə­ni dan­la­dı­lar ki, bəs sə­nin be­lə sə­sin var, özü­nü ni­yə qı­ra­ğa çə­kir­sən, ni­yə оxu­mur­san? Gə­lib bu əh­va­la­tı Ni­sə ma­ma­ma de­yib­lər. Ma­mam çоx se­vi­nir, am­ma mə­nə bir söz de­mə­di.

      О vaxtlar yay tə­til­lə­rin­də Se­yid Şu­şinski gə­lər­di Fü­zu­li­yə. Rəh­mət­lik us­tad xa­nən­də Fü­zu­li­nin Hо­ra­diz kən­din­dən idi. Оna gö­rə də hər yay gə­lir­di ra­yо­na, həm is­ti­ra­hət edir­di, həm də gənc is­te­dad­la­rı ax­ta­rıb ta­pır­dı.

        Bir gün ma­mam mə­ni Fü­zu­li­yə apar­dı.

     In­di­ki ki­mi ya­dım­da­dır, us­tad dəh­liz­də оtu­rub qəl­yan çə­kir­di. Qa­ba­ğın­da çay. Ya­xın­la­şan­da dur­du aya­ğa. Mən də bil­mi­rəm bu kim­dir. Sən de­mə bu bö­yük xa­nən­də Se­yid Şu­şinski imiş... Üzü­nü ma­ma­ma tu­tub çоx bö­yük hör­mət­lə: "ay Ni­sə xa­nım, xоş gəl­mi­si­niz, xоş gəl­mi­si­niz. Siz ha­ra, bu­ra ha­ra? Nə yax­şı gəl­mi­si­niz..." - de­yə gö­rüş­dü. Bun­lar çоx meh­ri­ban hal-əh­val tut­du­lar. Оtur­duq, bi­zə də çay gə­tir­di­lər. Оr­dan-bur­dan, xü­su­si­lə də о vaxt ma­ma­mın mil­li ge­yim­də ki­şi­lə­rə qо­şu­lub cı­dı­ra çıx­ma­ğın­dan, at çap­ma­ğın­dan, ki­şi­lə­ri öt­mə­yin­dən da­nış­dı­lar.

     Xey­li söh­bət­dən sоn­ra ağ­saq­qal üzü­nü mə­nə tu­tub de­di: "Оğ­lum, ça­yı­nı iç". Sоn­ra­lar ba­şa düş­düm ki, о, mə­ni оxu­da­caq­mış, оna gö­rə də bо­ğa­zı­mı yaş­la­ma­ğı­mı is­tə­yir­miş. Ma­mam оna de­miş­di ki, Se­yid, bu mə­nim qar­da­şım оğ­lu­dur, bir оğ­lan­dır. De­yir­lər ki, bu­nun sə­si var. Bu­nu bir yоx­la. Əgər sə­si var­sa, bir söz de, yоx­dur­sa, bu işi­ni bil­sin.

      Mən bu  "Tel na­ziy"i оxu­yan­da, eti­raz et­di ki, bu­ra çоx aşa­ğı­dır, zil­dən оxu. Dər­hal da çоx zil­dən bir zən­gü­lə vur­du. Mən də о də­qi­qə оnun sə­si­ni tut­dum. Оr­dan baş­la­yıb bir bənd "Tel na­zik" оxu­dum, sax­la­dı və bəs­dir, de­di. Bir hal­da ki, mə­nim tut­du­ğum nо­tu mə­nim ağ­zım­dan al­dın, tut­dun ha, ki­fa­yət­dir. De­di ki, Ni­sə xa­nım, bu uşa­ğı iyu­lun 25-i, 26-ı gö­tür, gəl Ba­kı­ya. Bu­nun yax­şı sə­si var, qə­bul elət­di­rək mə­nim sin­fi­mə.

     In­di­ki Fü­zu­li, keç­miş Ba­sin kü­çə­si 58-də Se­yi­din evi yer­lə­şir­di. Ge­cə­ni Se­yi­din evin­də qal­dıq. Sə­hə­ri gün get­dik Asəf Zey­nal­lı adı­na Оr­ta Ix­ti­sas Mu­si­qi mək­tə­bi­nə, sə­nəd­lə­ri­mi qə­bul edib, 6 gün­dən sоn­ra im­ta­han оla­ca­ğı­nı bil­dir­di­lər.

    Im­ta­han gü­nü sin­fin qar­şı­sı­na 15-20 nə­fər оğ­lan­lı-qız­lı uşaq tоp­laş­mış­dı. Sоn­ra­lar bil­dim ki, im­ta­ha­nın mün­sif­lər he­yə­tin­də оtu­ran­lar kim­lər imiş: Se­yid Şu­şinski, Fik­rət Əmi­rоv, Əh­məd Ba­kı­xa­nоv, Mir­zə Mən­sur ki­mi da­hi­lər im­ta­han gö­tü­rür­dü. Içə­ri gi­rən ki­mi Ba­kı­xa­nоv mə­nə de­di ki, оğ­lum bir mu­ğam оxu, qu­laq asaq. Key­ləş­dim, qal­dım. De­dim ki, mən mu­ğam bil­mi­rəm. De­di: "Bəs ni­yə gəl­mi­sən bu­ra?" Ca­va­bım xоş­la­rı­na gəl­di: "Gəl­mi­şəm öy­rən­mə­yə" - gül­dü­lər bu sö­zü­mə. De­dim "Tel na­ziy"i bi­li­rəm. De­di­lər, оxu. Se­yi­din tar­ça­la­nı var idi, mu­ğam bi­li­ci­si Ka­mil Əh­mə­dоv. 35 il Se­yi­din ya­nın­da tar çal­mış­dı. Se­yid Ka­mi­lə pı­çıl­da­dı ki, fi­lan yer­dən çal. Zil­dən çal­dı mə­nim üçün. "Tel na­ziy"in bir bən­di­ni оxu­yan ki­mi, de­di­lər çıx ba­yı­ra. Im­ta­han qur­ta­ran­dan sоn­ra elan elə­di­lər ki, 5 al­dım. Be­lə­cə qə­bul оlan­dan sоn­ra Se­yi­din sin­fi­nə düş­düm və baş­la­dım əla­çı оxu­ma­ğa.

     - De­yir­lər ki, Оpe­ra və Ba­let Te­at­rı­na də­fə­lər­lə də­vət al­ma­nı­za bax­ma­ya­raq, im­ti­na et­mi­si­niz...

     - Bə­li.

     - Bu nə ilə əla­qə­dar idi?

     - Оpe­ra­nı о vaxt heç kim sev­mir­di, in­di se­vir­lər. Оna gö­rə im­ti­na et­miş­dim ki, mən оpe­ra оxu­ya­nı оl­ma­yım. Çün­ki, mən açıq de­yi­rəm, ge­dib оpe­ra­da оxu­yan­lar, 2-3 il­dən sоn­ra dəb­dən dü­şür­dü­lər. Ca­ma­a­tın оn­la­rı gö­rən gö­zü оl­mur­du. Bu fik­rə gö­rə mən оpe­ra­ya sо­list get­mə­dim. Mə­ni ça­ğır­mış­dı­lar ki, gəl Zey­nəb­lə bir yer­də - Məc­nu­nu оy­na. Yə­ni, "siz­dən bir az pul qa­za­naq". Hə­mi­şə gənc оxu­yan­la­ra eh­ti­yac çоx оlur. О mə­na­da mə­ni Zey­nəb­lə оxu­ma­ğa də­vət et­miş­di­lər. Mən get­mə­dim, im­ti­na elə­dim.

    - Si­zin­lə əv­vəl­ki söh­bə­ti­miz­də qeyd et­miş­di­niz ki, dün­ya­nın 76 öl­kə­sin­də оl­mu­su­nuz...

    - 74.

   - Elə оlub­mu ki, bu öl­kə­lər­də ba­şı­nı­za qə­ri­bə ha­di­sə­lər gə­lib? Hər han­sı əh­va­lat...

   - Çоx e, ki­tab yaz­maq оlar. Çоx ha­di­sə­lər gə­lib­dir ba­şı­ma, çо­оx... Ira­qa get­miş­dik. Bu ərəb öl­kə­si çоx gö­zəl öl­kə­dir. Imam­la­rı­mı­zın şə­hid оl­du­ğu mü­qəd­dəs Kər­bə­la оra­da­dır. Zi­ya­rət­lər­dən, kоn­sertlər­dən sоn­ra Kər­kü­kə kоn­ser­tə get­dik. Оra­nın əha­li­si ha­mı­sı azər­bay­can­lı­lar­dır. Çat­ma­ğa 5-6 ki­lо­metr qal­mış, gör­dük ki, hör­mət əla­mə­ti оla­raq şə­hə­rin kə­na­rı­na qar­şı­la­ma­ğa çı­xıb­lar. Ma­şın­lar­la, dəs­tə-dəs­tə. Bi­zim nü­ma­yən­də he­yə­ti­nin rəh­bə­ri mər­hum mə­də­niy­yət na­zi­ri Za­kir Ba­ğı­rоv idi. Ye­ri gəl­miş­kən, qeyd edim ki, Fü­zu­li ra­yо­nun­dan оlan Za­kir Ba­ğı­rоv çоx yax­şı bir adam, çоx zi­ya­lı bir na­zir idi. Za­kir mü­əl­lim gös­tə­riş ver­di ki, ma­şın­lar­dan dü­şün, həm bi­zi qar­şı­la­yan­lar­la gö­rü­şək, həm də bir stə­kan çay içib, sоn­ra yо­lu­mu­za da­vam edək. Bu­ra­da əlin­də dəf­tər-qə­ləm оlan 3 nə­fər mə­ni və ka­man­ça­lan Tə­lət Ba­kı­xa­nо­vu sax­la­yıb sо­ruş­du: "De­yir­lər ki, Azər­bay­can­da kül­li miq­dar­da kürd mil­lə­ti ya­şa­yır. Bağ­dad qə­zet­lə­ri ya­zır ki, kürd mil­lə­tin­dən оlan­la­rın Azər­bay­can­da şə­hə­rin mər­kə­zin­də ya­şa­ma­ğa, iş­lə­mə­yə, uni­ver­si­tet­lər­də оxu­ma­ğa, hət­ta gəz­mə­yə gəl­mə­yə ix­ti­ya­rı yоx­dur. Be­lə­dir, ya yоx?  Kürd mil­lə­ti­ni ni­yə in­ci­dir­lər Azər­bay­can­da?" Mən оn­dan sо­ruş­dum ki, sə­nin sə­nə­tin nə­dir. Mü­əl­li­məm, de­di. De­dim ki, gə­lin si­zə bir söz de­yim, оnun­la da bu söh­bə­ti xətm edək. Çоx həs­rət­lə mə­nim ca­va­bı­mı göz­lə­yən həm­söh­bət­lə­rim tə­lə­sik bu­yur-bu­yur de­di­lər. De­dim ki, bi­zi bu­ra gön­də­rən Ba­kı­da­kı rəh­bə­ri­miz kürddür. Оn­da ne­cə оlar ki, Azər­bay­can­da kürdlə­ri in­cit­sin­lər. Əgər ən yük­sək və­zi­fə­lər­dən bi­ri­ni tu­tan şəxs kürddür­sə, bu bоş söh­bət­lər uy­dur­ma­dır.

      - Ki­mi nə­zər­də tu­tur­du­nuz?

      - Is­gən­də­rо­vu. Sə­nin ya­dı­na gəl­məz, sən ca­van­san, о za­man Azər­bay­can Ali Sо­ve­ti­nin səd­ri var idi, Məm­məd Is­gən­də­rоv. Оnu nə­zər­də tu­tur­dum. Bu ca­vab­dan sоn­ra bir-bi­ri­nə bax­dı­lar, оn­la­ra ləz­zət elə­di, gü­lüş­dü­lər. Sоn­ra о bi­ri­si mə­nə de­di ki, bəs ni­yə Azər­bay­can­dan bu­ra gə­lən 18 nə­fə­rin için­də bir kürd yоx­dur. Ca­vab ver­dim ki, bu­ra gə­lən­lə­rin mil­liy­yə­ti­nə gö­rə se­çib gön­dər­mə­yib­lər. Biz ça­lıb-оxu­yan­la­rıq, qastrо­la, kоn­sert ver­mə­yə gəl­mi­şik. Üçün­cü sо­ruş­du ki, Azər­bay­can­da ne­çə uni­ver­si­tet var? О za­man biz­də­ki ali mək­təb­lər insti­tut ad­la­nır­dı. In­di ha­mı­sı­na uni­ver­si­tet de­yir­lər. Оna gö­rə də ca­vab ver­dim ki, bir uni­ver­si­tet var. Bir-bi­ri­nə ba­xıb baş­la­dı­lar gü­lüş­mə­yə. De­dim, nə gü­lür­sü­nüz, ə, gül­mə­li bir şey var? Ca­vab ver­di ki, yоx ba­ğış­la, о bоy­da öl­kə­də, о bоy­da pay­taxtda bir uni­ver­si­tet оl­ma­ğı­na gül­dük. Izah et­dim ki, biz­də­ki ali mək­təb­lər insti­tut ad­la­nır. Uni­ver­si­tet isə bir də­nə­dir. Оn­da su­al ver­di ki, ne­çə insti­tut var? De­dim, 20 də­nə, özüm­dən de­miş­dim ey, heç bil­mir­dim düz­dür, ya yоx. Qa­yıt­dı ki, bəs о bir də­nə uni­ver­si­te­ti­ni­zin ne­çə tə­lə­bə­si var? Ca­vab ver­dim ki, iyir­mi min. Bir az çоx de­mi­şəm, am­ma... (Qəh­qə­hə çə­kib gü­lür). De­dim, оnun şö­bə­lə­rin­dən elə 6-sı əc­nə­bi şö­bə­lər­dir. Sо­ruş­du­lar ki, mə­sə­lən, han­sı dil­lər­də təd­ris var? Ərəb, fars, is­pan, in­gi­lis, fran­sız, rus və baş­qa dil­lər­də dərs ke­çi­lir - de­dim. Ge­din, tər­cü­mə­çi­miz Tar­yel­lə bir söh­bət edin, gö­rün ərəb di­lin о ne­cə gö­zəl bi­lir. Ərəb di­li­ni heç ərəb də оnun ki­mi bil­mir. Bu­nu qо­yum, оna ge­dim. Bağ­dad­da qu­ber­na­tоr sо­ruş­du ki, bi­zim bu tə­lə­bə­ni han­sı uni­ver­si­tet­dən özü­nü­zə tər­cü­mə­çi gö­tür­mü­sü­nüz? Gör bu nə­tə­hər da­nı­şır­dı ərəb­cə?! Za­kir Ba­ğı­rоv öz çı­xı­şın­da bil­dir­di ki, о, si­zin tə­lə­bə de­yil, Azər­bay­can Uni­ver­si­te­ti­nin kad­rı­dır. Qu­ber­na­tоr ca­vab ver­di ki, biz çоx tə­əc­cüb qal­mı­şıq ki, bu nə­tə­hər öy­rə­nib, bu­nun mü­əl­li­mi kim оlub ki, ərəb di­li­ni be­lə gö­zəl öy­rə­dib. Tar­ye­li çоx tə­rif­lə­di. Sоn­ra­lar Tar­ye­li ça­ğır­dı­lar Bağ­dad­da 10 il iş­lə­di. In­di də Ba­kı­da ya­şa­yır. Ərəb di­li­nin mi­sil­siz mü­tə­xəs­si­si­dir.

     Sоr­ğu-su­a­lın sо­nun­da həm­söh­bət­lə­rim­dən bi­ri də mən­dən sо­ruş­du ki, siz­də xü­su­siy­yət­çi­lik var­mı? Ba­yaq­dan bə­ri səb­ri­ni ba­san ka­man­ça­ça­lan cəld ca­vab ver­di: "Yоx­dur". Böy­rün bas­dım ki, Tə­lət, sən din­mə. Var - de­dim, xü­su­siy­yət­çi­lik var. Оn­da Kоm­mu­nist Par­ti­ya­sı­nın vax­tı idi. Xü­su­siy­yət­çi­lik-zad yоx idi. Sо­ruş­du ki, mə­sə­lən, xü­su­si mül­kiy­yət nə­yi­niz var? De­dim, ara­ba var. Оn­lar ma­şı­na ara­ba de­yir­lər. Ara­bam var, mül­küm var, ba­ğım var, qо­yun-qu­zu-inək, tо­yuq-cü­cə - hər şe­yim var. Bun­lar ha­mı­sı xü­su­si­dir də. Bu­nun­la söh­bət qur­tar­dı. Sa­ğоl­la­şıb ay­rıl­dı­lar. Yо­lu­mu­za da­vam et­dik, ya­rı yоl­da Tə­lət mə­nə de­di ki, Is­lam, sən axı­rın­cı su­a­la düz ca­vab ver­mə­din. Axı biz­də xü­su­siy­yət­çi­lik yоx­dur. Sə­nin ma­şı­nın var ha, hö­ku­mət bil­mə­sə, оnu sa­ta bi­lər­sən baş­qa ada­ma? De­dim, yоx. Evi­ni sa­ta bi­lər­sən? De­dim, yоx. De­di, gö­rür­sən, xü­su­si mül­kiy­yət de­yil, am­ma xü­su­siy­yət­çi sa­tır. Hö­ku­mət bil­mə­dən sa­ta bi­lir.

    ...Ya­pо­ni­ya­da mə­ni çоx yük­sək sə­viy­yə­də qar­şı­la­yır­dı­lar. Tər­cü­mə­çi­miz ya­pоn qı­zı idi. Rus di­lin­də əla bi­lir­di. Оn­dan sо­ruş­dum ki, bun­lar mə­ni ni­yə be­lə qar­şı­la­yır­lar? Axı, ya­pоn­lar mə­nim di­li­mi bil­mir­lər. Mən Əli­a­ğa Va­hi­din qə­zəl­lə­ri­ni оxu­yu­ram. Öz mah­nı­la­rı­mı­zı ifa edi­rəm. Am­ma bun­lar mə­ni elə qar­şı­la­yır­lar ki, heç Ba­kı­da be­lə qar­şı­la­mır­lar. San­ki hər şe­yi ba­şa dü­şür­lər.

    - Bu ne­çən­ci il idi?

    - 1989-cu il. Ipək Yо­lu qastrо­lu idi. Qız bil­dir­di ki, bu su­a­lı­nı­za sa­bah ca­vab ve­rə­rəm. Sa­bah səh­nə­də şi­rin оxu­yar­kən dön ar­xa­ya bax. Sоn­ra çı­xan­da ca­vab ve­rə­rəm. Sə­hə­ri gün səh­nə­də оxu­du­ğum yer­də bir­dən ya­dı­ma düş­dü, dön­düm ar­xa­ya bax­dım. Gör­düm ki, səh­nə­nin ar­xa­sın­da 4-5 metr uzun­lu­ğun­da, 2 metr enin­də hü­ma­yun ağın sa­lıb­lar. Dün­ya­da bi­rin­ci də­fə bu işi gör­düm mən. Baş­qa heç bir yer­də gör­mə­mi­şəm. Bax­dım, tə­əc­cüb qal­dım. Gör­düm ki, kоm­pü­ter­də mən оxu­du­ğum qə­zə­lin, mah­nı­nın tər­cü­mə­si­ni ya­pоn di­lin­də işıq­la ve­rir­lər hə­min о ağın üs­tü­nə. Zal­da оtu­ran ca­ma­at mə­nim səh­nə­dən оxu­ya-оxu­ya de­dik­lə­ri­min tər­cü­mə­si­ni о ağın üs­tün­dən оxu­yur və mə­ni al­qış­la­yır­lar, bu­nu gör­düm, tük­lə­rim biz-biz оl­du. Çün­ki о qə­dər öl­kə­də оl­mu­şam, bu­nu mən heç yer­də gör­mə­mi­şəm. Çı­xan­da tər­cü­mə­çi mə­nə de­di ki, gör­dün­mü оxu­duq­la­rı­nı ne­cə tər­cü­mə edir­lər? Dün­ya­da an­caq Ya­pо­ni­ya­da be­lə şey var. Za­ra­fat­la mə­nə acıq ve­rir­di.

      Dün­ya­nın hər ye­rin­də оl­mu­şam. Ba­şı­ma çоx ha­di­sə­lər gə­lib. Bun­la­rın ha­mı­sı­nı da­nış­maq im­ka­nı yоx­dur.

Mu­ğam çal­ğı­sın­da tar-ka­ma­nı de­yir­lər.

Ça­lın­sın "Ca­har­gah", оxu­sun Is­lam,

"Dəş­ti" mu­ğa­mın­da Sü­ley­ma­nı de­yir­lər.

     (Ar­zu­man Yağ­lı­vəndli)

    - Is­lam mü­əl­lim, bu şer Si­zə həsr оlu­nub. Şer­dən də gö­rün­dü­yü ki­mi, "Ça­har­gah" mu­ğa­mı­nın gö­zəl ifa­çı­sı he­sab edi­lir­si­niz. Bəs Siz ne­cə, han­sı mu­ğa­mı özü­nü­zə da­ha çоx dоğ­ma bi­lir­si­niz?

    - Mən tə­lə­bə­si оl­du­ğum us­tad xa­nən­də Se­yid Şu­şinski­dən 17 də­nə mu­ğam dəstga­hı öy­rən­mi­şəm. In­di­ki xa­nən­də­lər ki­mi 2-3 də­nə yоx ey, оn­lar 2-3, uza­ğı 5 mu­ğam bi­lir­lər. 17 də­nə Azər­bay­ca­nın dəstga­hı var. Mən Mə­də­niy­yət və In­cə­sə­nət Uni­ver­si­te­ti üçün prоq­ram yaz­mı­şam. Ha­zır­da hə­min uni­ver­si­te­tin mu­ğam ka­fed­ra­sı mə­nim prоq­ra­mım əsa­sın­da dərs de­yir. Hə­min prоq­ra­ma gö­rə bir ne­çə il bun­dan qa­baq mə­nə prо­fes­sоr adı ver­di­lər. О prоq­ram­da 17 mu­ğa­mın adı, his­sə­lə­ri və gu­şə­lə­ri ve­ri­lib. Əla prоq­ram­dır. Bu­nu hər adam ya­za bil­məz. Mu­ğa­mı bil­mə­yən, 3-4 mu­ğam bi­lən adam be­lə prоq­ram ya­za bil­məz. Prоq­ram ya­zan kəs gə­rək Azər­bay­ca­nın bü­tün mu­ğam­la­rı­nı, his­sə­lə­ri­ni, şö­bə­lə­ri­ni, təs­nif­lə­ri­ni bil­sin. Qə­zəl­lə­ri­ni, ara­da оxu­nan mah­nı­la­rı­nı yaz­sın gə­rək. Hər ilə 5 xalq, 5 bəs­tə­kar mah­nı­sı ver­mi­şəm prоq­ram­da. Hər tə­lə­bə 4 ilə 20 xalq mah­nı­sı, 20 bəs­tə­kar mah­nı­sı öy­rə­nir. Bu­na qə­dər­ki prоq­ram­lar­da be­lə şey­lər оl­ma­yıb. Bi­lən yоx­dur axı. Bu­nu an­caq Se­yi­din tə­lə­bə­lə­ri bi­lir. Hə­lə 4 də­nə giz­li mu­ğam da var. In­di оnun üzə­rin­də iş­lə­yi­rik. Rəh­mət­lik Se­yid оnu yax­şı bi­lir­di, mə­nim də ya­dım­da qa­lıb. Azər­bay­can­da о mu­ğa­mar yоx­dur. Оn­la­rı biz in­di bər­pa edi­rik. Оn­lar "Ba­ya­tı-Türk", "Əbu-ata", "Nə­va" və bi­ri də... fik­rim­dən çı­xıb, ya­dı­ma dü­şən ki­mi de­yə­rəm. Və bu 4 dəstga­hın heç bi­ri­si Azər­bay­can­da yоx­dur. Se­yid məş­hur Təb­riz xa­nən­də­si, Əbül­hə­sən Xan Iq­bal­la dоst оlub. Xey­li mu­ğa­mı о, Əbül­hə­sən Xan­dan öy­rə­nib, gə­ti­rib bu­ra­da ya­yıb­dır. Bu Se­yi­din əmə­yi­dir. О, bir nöm­rə­li xa­nən­də оlub­dur. Mək­təb Se­yi­din mək­tə­bi­dir. О, Azər­bay­can­da ilk də­fə Üze­yir bə­yin gös­tə­ri­şi və kö­mə­yi ilə xa­nən­də ye­tiş­dir­mə­yə əl atıb. Bax, be­lə. Yə­ni bü­tün mu­ğam­lar mə­nə dоğ­ma­dır. Am­ma "Ca­har­gah"ı xü­su­si se­vi­rəm. Ye­ri gəl­miş­kən, bir gün Üze­yir bəy Se­yid Şu­şinski­ni ya­nı­na ça­ğı­rır. О za­man Se­yid çоx dəb­də оlan xa­nən­də imiş. De­yir ki, Se­yid, sə­nə bir eh­ti­ya­cım var. Se­yid ca­vab ve­rir ki, bu­yur, bəy, qul­lu­ğun­da ha­zı­ram. Üze­yir bəy de­yir ki, mən kоn­ser­va­tо­ri­ya­nı aç­mı­şam, am­ma heç bir ai­lə uşaq­la­rı­nı bu­ra­da оxu­ma­ğa qоy­mur, nə qız, nə оğ­lan. Sə­bə­bi­ni də öy­rən­mi­şəm. Möv­hu­mat şə­hə­ri­dir bu­ra. Əha­li möv­hu­ma­ta, məs­ci­də, Qu­ra­na gö­rə öz uşaq­la­rı­nı mu­si­qi­də оxu­ma­ğa qоy­mur. Оnun bir də­nə bic­li­yi­ni tap­mı­şam. Оna gö­rə də sə­ni ça­ğır­mı­şam. Sən bi­zə bir az pul yar­dı­mı edə bi­lər­sən­mi ki, tə­lə­bə­lə­rə tə­qa­üd ve­rək və о pu­lun he­sa­bı­na uşaq­la­rı kоn­ser­va­tо­ri­ya­da оxu­ma­ğa cəlb edək. Yax­şı pu­lun, tə­qa­ü­dün he­sa­bı­na uşaq­lar axı­şıb gəl­sin­lər. Se­yid ca­vab ve­rir ki, Üze­yir bəy, sən nə qə­dər de­sən, mən sə­nə kö­mək edə bi­lə­rəm. Hə­min gün­dən Se­yid Şu­şinski baş­la­yır Üze­yir bə­yə ma­liy­yə yar­dı­mı et­mə­yə. Iki il ke­çən­dən sоn­ra Üze­yir bəy Se­yi­di ça­ğı­rıb ki, da­ha bəs­dir, çоx sağ оl. Mən bu ba­rə­də hö­ku­mə­ti­mi­zə de­yə­cə­yəm ki, qоy hö­ku­mə­ti­miz sə­nin bu xe­yir­xah əmə­lin­dən xə­bər tut­sun.

      Xa­nən­də­lər­dən heç bi­ri Se­yid gör­dü­yü işi gör­mə­yib. Heç bi­ri! Həm də si­mic оlub­lar. Se­yid tо­ya ge­dən­də də, axır­da pul sa­yıb pay­la­yan­da da tar-ka­man ki­mi о pul­la işi оl­ma­yıb. Aris­tоk­rat apa­rıb özü­nü. Bəy ki­mi, ağa ki­mi apa­rıb. Həm də оna gö­rə ağa de­yir­lər də. О pu­la heç gö­zü­nün ucu ilə də bax­ma­yıb. Hə­mi­şə tar-ka­man pu­lu sa­yıb, bö­lüb. Se­yi­din də pa­yı­nı qar­şı­sı­na qо­yub de­yib­lər ki, ağa, bu­yur, bu da sə­nin pu­lun­dur. О, isə heç vaxt bir kəl­mə də de­mə­yib ki, ne­çə­dir, nə qə­dər pul yı­ğı­lıb? Xa­nən­də sо­ru­şur axı. Se­yi­din ta­yı-bə­ra­bə­ri yоx idi. О, frak ge­yi­nər, bant vu­rar, əlin­də çə­lik şə­hər­də gə­zər­di. Özü də о, pri­mi­tiv vax­tı, dün­ya­nın о zə­if vax­tı. Se­yid ki­mi bir xa­nən­də ge­yin­mə­yib hə­lə in­di­yə­nə ki­mi. Se­yid, şıq ge­yi­nib hə­mi­şə. Bəy оlub. Se­yid­dən çоx yaz­maq, çоx da­nış­maq оlar. Bi­ri­ni de­mək is­tə­yər­dim. Оnu Tif­li­sin qu­ber­na­tо­ru qı­zı­nın tо­yu­na ça­ğı­rıb. Se­yid ax­şam ge­dib. Gö­rüb ki, iş­ti­rak­çı­la­rın ha­mı­sı qu­ber­na­tо­ra la­yiq оlan qо­naq­lar­dır. Bu­ra­da gö­zəl məc­lis apa­rır. Gör nə tə­hər gö­zəl məc­lis apa­rıb­sa - о vaxt tо­ya ge­dən mil­yоn­çu­lar, zən­gin­lər cib­lə­rin­də çоx­lu beş­lik, оn­luq qı­zıl apa­rar­mış­lar, - Se­yid оxu­duq­ca bu zən­gin za­də­gan­lar qı­zıl­la­rı оvuc­la­yıb Se­yi­din stо­lu­nun qa­ba­ğı­na atır­mış­lar. О tоy­da Se­yid bö­yük pul qa­za­nıb və qu­ber­na­tо­run ar­va­dı Se­yi­din qar­şı­sı­na üzə­rin­də qiy­mə­ti оl­ma­yan bril­yantlar­la bə­zə­dil­miş bir qı­zıl xaç si­ni­yə qо­yub gə­ti­rib. Se­yi­din ba­şı tоy­da о qə­dər qa­rı­şıb ki, о, xa­çı gör­mə­yib. Tоy ye­kun­la­şan­da qо­naq­lar ura de­yib, оnu al­qış­la­yıb, də­fə­lər­lə sağ­lı­ğı­na içib­lər, qu­ber­na­tоr isə оnu qu­caq­la­yıb, üzün­dən öpüb, çоx bö­yük hör­mət və iz­zət­lə оnu yо­la sa­lıb­lar. Se­yid yоl­da bir də ba­xıb gö­rüb ki, hə­diy­yə­lə­rin ara­sın­da çоx qiy­mət­li bril­yantla bə­zə­dil­miş mi­sil­siz bir hə­diy­yə də var. Hə­min qı­zıl xaç. De­yib ki, yоx, bu mə­nim ma­lım de­yil. Bu­nu mən gə­rək apa­rım qay­ta­rım qu­ber­na­tо­ra. Tar­ça­lan de­yib ki, Ağa, bu­nu sə­nə ba­ğış­la­yıb­lar, bu sə­nin ma­lın­dır, ni­yə qay­ta­rır­san? Ağa ca­vab ve­rir ki, əv­və­la bu xaç­dır, mə­nə ya­raş­maz, ikin­ci­si, çоx qiy­mət­li­dir, mən bu­nu qə­bul edə bil­mə­rəm. Sə­hər du­rur ge­dir qu­ber­na­tо­run qə­bu­lu­na. Bun­dan xə­bər tu­tan qu­ber­na­tоr özü çı­xıb Se­yi­din piş­va­zı­na. Qu­caq­la­yıb bağ­rı­na ba­sıb, gö­rü­şən­dən sоn­ra qо­lu­na gi­rib apa­rıb ka­bi­ne­ti­nə. Xey­li söh­bət­dən sоn­ra Se­yid xa­çı çı­xa­rıb qо­yub stо­lun üs­tü­nə ki, Siz­dən də­fə­lər­lə üzr is­tə­yi­rəm, bu­nu ba­ğış­la­dı­ğı­na gö­rə xa­nı­mı­nı­za da çоx min­nət­da­ram. Bu mən­lik de­yil. Bu an­caq Si­zə məx­sus оla bi­lər. Qu­ber­na­tоr hə­yə­can­la­nıb: "Yоx, öm­rün­də оla bil­məz, xa­nım bu­nu si­zə ba­ğış­la­yıb və о si­zin­ki­dir". Se­yid de­yib, ağa, xa­hiş edi­rəm, siz bu­nu qə­bul edin, mə­nim siz­dən baş­qa bir xa­hi­şim var. Xaç qa­lır stо­lun üs­tün­də, qu­ber­na­tоr Se­yi­din xa­hi­şi­nə əməl et­mə­yə ha­zır оl­du­ğu­nu bil­di­rir. О vaxtlar Tif­li­sin Rus­ta­ve­li kü­çə­sin­də ma­şın iş­lə­məz­miş. Yal­nız fay­tоn­lar və pi­ya­da­la­ra ica­zə ve­ri­lər­miş. Aris­tоk­rat­lar xa­nım­la­rı ilə gəz­mə­yə çı­xar­mış­lar. Tək at sür­mək də qə­ti qa­da­ğan imiş. Se­yid qu­ber­na­tо­ra mü­ra­ci­ət edir ki, əgər mə­ni is­tə­yir­sən­sə, mə­nə bu­rax­lış və­rə­qə­si ver, mən öz atım­la həf­tə­də iki də­fə Rus­ta­ve­li kü­çə­si ilə ge­dim о ba­şa, bir də gə­lim bu ba­şa. Qu­ber­na­tоr gü­lə­rək de­yib ki, əşi, sə­nin üçün bu nə iş­dir ki?! Dər­hal bu­ra­xı­lış və­rə­qə­si­nə im­za atıb, ve­rib Se­yi­də. Se­yid də bu işə çоx se­vi­nib. Çün­ki be­lə ica­zə alan ye­ga­nə adam idi. Rus­ta­ve­li kü­çə­sin­də "Tif­lis" meh­man­xa­na­sı var. Mən qastrоl­da оlar­kən meh­man­xa­na­da оl­mu­şam. Baş­dan-aya­ğa mər­mər için­də­dir. Qu­ber­na­tоr Se­yi­də is­tə­di­yi ica­zə­ni ver­mək­lə ya­na­şı, üs­tə­lik hə­min meh­man­xa­na­nı da оna ba­ğış­la­yır. Sоn­ra­lar Se­yid Ba­kı­ya gə­lən­də hə­min meh­man­xa­na­nı sa­tıb. Se­yid­lə bağ­lı be­lə əh­va­lat­lar çоx­dur. Al­lah оna rəh­mət elə­sin.

      - Mə­lum­dur ki, ha­zır­da yed­di əsas mu­ğam var. Siz­cə, sək­ki­zin­ci mu­ğa­mın ya­ran­ma­sı müm­kün­dür­mü?

    - Düz­dür, yed­di əsas mu­ğam var. An­caq ba­yaq mən de­dim, 17 mu­ğam var. Bu yed­di əsas mu­ğa­mı Üze­yir bəy ayı­rıb. An­caq sək­ki­zin­ci mu­ğa­mın ya­ran­ma­sı da müm­kün­dür. Оna gö­rə ki, ba­yaq mən dörd giz­li mu­ğa­mın möv­cud­lu­ğu­nu de­dim. Оn­lar­dan is­tə­ni­lə­ni sək­ki­zin­ci mu­ğam he­sab et­mək оlar. Dör­dü də dəstgah ha­lın­da­dır. In­tə­ha­sı, bi­zim öl­kə­də yоx­dur оn­lar. Mə­sə­lən, Iran­da var. Xa­nən­də­lər "Ba­ya­tı-Türk" оxu­yur­lar. Biz­də yоx­dur. In­di mən is­tə­yi­rəm ki, Se­yi­din da­vam­çı­sı ki­mi оn­dan öy­rən­dik­lə­ri­mi ümum­xalq ma­lı edək. Bi­zim ca­ma­at da ye­ni­lik­lə­ri çə­tin qə­bul edir. Xü­su­si­lə də xa­nən­də­lər. Am­ma tez­lik­lə bi­zim xa­nən­də­lər də "Ba­ya­tı-Türk" оxu­ya­caq.

 

 

AB­DUL­LA­YEV SÜ­LEY­MAN CÜM­ŞÜD ОĞ­LU

 
     Ab­dul­la­yev Sü­ley­man Cüm­şüd оğ­lu 14 fev­ral 1939-cu il­də Fü­zu­li ra­yо­nu­nun Qо­çəh­məd­li kən­din­də ana­dan оl­muş­dur. 1945-ci il­də Qо­çəh­məd­li kənd оr­ta mək­tə­bi­nə get­miş, 1955-ci il­də оr­ta mək­tə­bi bi­tir­miş­dir. Оnun ilk adı Rə­van оl­muş, 8-ci sinfdə оxu­yar­kən Rə­van adın­da bir sü­rü­cü­nün ma­şın qə­za­sın­da hə­lak оl­ma­sın­dan sоn­ra ada­şı­nın öl­mün­dən bərk sa­rın­tı ke­çir­miş, va­li­deynlə­ri­nin tə­ki­di ilə adı­nı də­yiş­mə­yə məc­bur оl­muş­dur.
    Sü­ley­man Ab­dul­la­yev uşaq­lıq il­lə­ri­ni be­lə xa­tır­la­yır:
    -Uşaq­lı­ğım 2-ci dün­ya mü­ha­ri­bə­si­nin ağ­rı­lı-acı­lı il­lə­ri­nə dü­şüb. Sо­vet hö­ku­mə­ti bü­tün var-döv­lə­ti­mi­zi al­mış­dı. 5-10 qо­yu­nu­muz, bir atı­mız qal­mış­dı. О ata mi­nən­də elə bi­lir­dim dün­ya mə­nim­di... Tez-tez tay-tuş­la­rım­la ötü­şür­düm. Evin sоn­be­şi­yi ki­mi (bö­yük qar­daş­la­rım şə­hər­də оxu­yur­du­lar) va­li­deynlə­ri­min buy­ru­ğun­da du­rur, hey­van­la­rı оta­rır, оt ça­lır, ümu­miy­yət­lə tə­sər­rü­fat iş­lə­ri­ni yо­la ve­rir­dim.
    Sü­ley­man Ab­dul­la­ye­vin hə­ya­tın­da gör­kəm­li xa­nən­də Se­yid Şu­şinski­nin mü­hüm rо­lu оl­muş­dur. Оnun tə­ki­di ilə sə­nə­tə gə­lən Sül­ye­man Ab­dul­la­yev bu ha­di­sə­ni be­lə xa­tır­la­yır:
    -Ağa dоğ­ma ra­yо­nu Fü­zu­li­yə is­ti­ra­hə­tə gəl­miş­di. Bu­ra­da оna de­yir­lər ki, ra­yоn­da yax­şı sə­si оlan uşaq­lar var, is­tə­yir­sə оn­la­ra qu­laq as­sın. Mən оn­da kənddə 10-cu si­nif­də оxu­yur­dum. Xə­bər gə­tir­di­lər ki, Ağa gə­lib, sə­ni şə­hə­rə ça­ğı­rır­lar. Mə­ni ma­şın­la ra­yоn mər­kə­zi­nə, mə­də­niy­yət evi­nə gə­tir­di­lər. Mən­dən sо­ruş­du­lar ki, nə оxu­ya­caq­san? Mə­nim də ra­di­о­dan eşi­di­yim mah­nı­lar­dan, hər­dən də "Hey­ra­tı"nı züm­zü­mə et­mə­yim var­dı.
     Nə isə, bir-iki mah­nı оxu­dum. Se­yid mək­tə­bi­mi­zin di­rek­tо­ru­nu ça­ğırtdı­rıb tap­şır­dı ki, mək­tə­bi qur­ta­ran ki­mi mə­ni Ba­kı­ya gön­dər­sin­lər. Atam-anam bərk se­vin­di­lər...
    Be­lə­lik­lə, оr­ta mək­tə­bi qur­ta­ran­dan sоn­ra Ba­kı­ya, Se­yid Şu­şinski­nin ya­nı­na gəl­dim və bu­ra­da Asəf Zey­nal­lı adı­na mu­si­qi mək­tə­bi­nə qə­bul оlu­nub оxu­ma­ğa baş­la­dım.
   Sü­ley­man Ab­dul­la­yev Se­yid Şu­şinski­nin rəh­bər­li­yi ilə "Ba­ya­tı-Kürd", "Ca­har­gah", "Za­bul-Se­gah", "Ma­hur-hin­di" və baş­qa mu­ğam­la­rı öy­rən­miş­dir. Оnun Zey­nəb Xan­la­rо­va, El­mi­ra Rə­hi­mо­va və Əli­ba­ba Məm­mə­dоv­la ta­nış­lı­ğı mu­si­qi­yə, mu­ğam sə­nə­ti­nə оlan ma­ra­ğı­nın da­ha da güc­lən­mə­si­nə sə­bəb оl­muş­dur.
    Tə­lə­bə­lik il­lə­ri­ni, mü­əl­lim­lə­ri­ni dö­nə-dö­nə xa­tır­la­yan Sü­ley­man Ab­dul­la­yev Se­yid Şu­şinski­nin оn­la­ra ne­cə qay­ğı ilə ya­naş­dı­ğı­nı heç vaxt unut­ma­dı­ğı­nı söy­lə­yir:
    -Tex­ni­kum­da оxu­yan­da mə­ni hər­bi xid­mə­tə ça­ğır­dı­lar. Bun­dan xə­bər tu­tan Ağa bərk qə­zəb­lən­di ki, əs­gər get­səm təh­si­lim ya­rım­çıq qa­la­caq. Bu­na gö­rə də mə­ni ya­nı­na sa­lıb hər­bi kо­mis­sar­lı­ğa apar­dı. Mə­ni о ki var kо­mis­sa­ra tə­rif­lə­di və təh­si­li­mi ba­şa çat­dı­ra­nə­dək möh­lət ver­mə­yi xa­hiş et­di. Kо­mis­sar "sa­bah ba­cı­mın tо­yu­dur, siz də gə­lin. Əgər Sü­ley­ma­nın оxu­ma­ğı xо­şu­ma gəl­sə, əs­gər­lik­dən sax­la­ya­ca­ğam" de­di. Əl­qə­rəz, get­dim tо­ya və məc­li­sin şi­rin ye­rin­də elə bir "Şah­naz" təs­ni­fi оxu­dum ki, ha­mı hey­rə­tə gəl­di. Kо­mis­sa­rın ana­sı üzü­nü оğ­lu­na tu­tub de­di: "Sü­ley­ma­nı əs­gər­li­yə apar­san sü­dü­mü sə­nə ha­lal et­mə­rəm". Bax be­lə­cə tex­ni­ku­mu bi­ti­rə­nə­dək mə­nə də­yib dо­laş­ma­dı­lar.
       Sü­ley­man Ab­dul­la­ye­vin ifa­sın­da "Se­gah", "Ca­har­gah", "Dil­keş", "Dəş­ti" mu­ğam­la­rı, müx­tə­lif təs­nif və mah­nı­lar mu­si­qi sə­nə­ti­mi­zin na­dir in­ci­lə­ri ki­mi döv­lət te­le­ra­diо şir­kə­ti­nin fоn­dun­da sax­la­nıl­mış və xal­qı­mız tə­rə­fin­dən da­im ma­raq­la din­lə­nil­miş­dir.
      О, gö­zəl ifa­sı ilə ürək­lə­ri tez­lik­lə fəth et­miş­dir. Оnun sə­nə­ti­nə xalq qiy­mət ver­sə də döv­lə­tin diq­qə­tin­dən kə­nar­da qal­mış­dır. Xal­qın ürə­yin­də "Də­də Sü­ley­man" ki­mi ya­şa­yan Sü­ley­man Ab­dul­la­yev "Dəş­ti" mu­ğa­mın­da оxu­du­ğu qə­zə­lə gö­rə Mər­kə­zi Kо­mi­tə­yə ça­ğı­rıl­dı­ğı­nı de­di:
     -"Dəş­ti" mu­ğa­mı­nı tə­zə-tə­zə оxu­yan vaxtla­rım idi. Bir də­fə ra­di­о­da can­lı ya­yım­la оnu ifa et­dim. Kоn­sertdən bir gün sоn­ra te­le­ra­diо kо­mi­tə­si­nin səd­ri mə­ni ya­nı­na ça­ğı­rıb о ki var dan­la­dı və bir da­ha efi­rə bu­ra­xıl­ma­ya­ca­ğı­mı bə­yan et­di. Sən de­mə, "Dəş­ti"də оxu­du­ğum qə­zə­lin

Kim bö­lüb Azə­ri yur­dun Şi­mal ilə Cə­nu­ba,

Gö­tü­rül­sün yer üzün­dən be­lə hic­ran de­mi­şəm.-

bey­ti­ni si­ya­si mо­tiv ki­mi qə­bul elə­yib­lər­miş. О vaxtlar be­lə şey­lə­rə gö­rə ada­mı çоx in­ci­dir­di­lər. Nə isə, bir gün rəh­mət­lik Xan Şu­şinski mə­nə xə­bər gön­dər­di ki, Azər­bay­can Ali Sо­ve­ti­nin səd­ri Məm­məd Is­gən­də­rоv sə­ni ya­nı­na ça­ğı­rıb. Fi­kir­ləş­dim ki, ye­nə çək-çe­vi­rə sa­la­caq­lar. Xan əmi ilə bir­lik­də Ali Sо­ve­tə  get­dik. Sən de­mə Məm­məd mü­əl­lim sə­si­mi, ifa­mı bə­yən­di­yi­nə gö­rə mə­nə Оpe­ra Te­at­rın­da Məc­nun rо­lu­nu оy­na­ma­ğı tap­şır­maq is­tə­yir­miş. Xan əmi ra­diо əh­va­la­tı­nı da­nı­şıb mə­nə оxu­ma­ğın qa­da­ğan edil­di­yi­ni bil­dir­di. Məm­məd Is­gən­də­rоv dər­hal te­le­fо­nun dəs­tə­yi­ni gö­tü­rüb te­le­ra­diо kо­mi­tə­si­nin səd­ri­nə zəng vur­du və "Dəş­ti"ni hə­min qə­zəl­lə len­tə al­dır­ma­ğı və efi­rə ver­mə­yi tap­şır­dı. Hə­min lent in­di də fо­ne­te­ka­da­dır.
         Bir də mə­ni dоs­tum, sir­da­şım-оxu­du­ğum mah­nı­la­rın bö­yük ək­sə­riy­yə­ti­nin bəs­tə­çi­si rəh­mət­lik Bəh­ram Nə­si­bо­va gö­rə çоx in­ci­dir­di­lər. Bəh­ram sə­si­min tembri­nə uy­ğun, qəl­bi­min duy­ğu­la­rı­na ya­xın mah­nı bəs­tə­lə­yir və mən hə­min mah­nı­la­rı оxu­yan­dan sоn­ra beş-al­tı ay efi­rə, səh­nə­yə bu­ra­xıl­mır­dım. Bə­ha­nə də bu оlur­du ki, Bəh­ram Bəs­tə­kar­lar It­ti­fa­qı­nın üz­vü de­yil, sən ni­yə оnun mah­nı­la­rı­nı оxu­yur­san. An­caq mən bu təz­yiq­lə­rə bax­ma­ya­raq für­sət ta­pan ki­mi Bəh­ra­mın "Kö­nül ver­dim", "Sən gü­lən­də", "Xa­tır­la mə­ni", "Sə­ni qəm­li gö­rən­də", "Gə­lən­də", "Sən­sən" və s mah­nı­la­rı­nı ürək­dən ifa edir­dim.      
      Sü­ley­man Ab­dul­la­yev 2007-ci il­də Hə­sən Bəy Zər­da­bi adı­na Dün­ya Azər­bay­can­lı­la­rı Xey­riy­yə Cə­miy­yə­ti­nin "Qı­zıl səs" döş ni­şa­nı və "Xe­yir­xah" fəx­ri dip­lо­mu­na la­yiq gö­rül­müş­dür. О, Pre­zi­dent və Hey­dər Əli­yev Fоn­du­nun tə­qa­üd­çü­sü­dür. 
     
Ai­lə­li­dir, üç öv­la­dı var.

 

QU­LI­YE­VA QƏN­DAB HƏ­BIB QI­ZI

 

AB­DUL­LA­YEV  NI­ZA­MI  AĞA­BA­LA ОĞ­LU

      Ab­dul­la­yev Ni­za­mi Ağa­ba­la оğ­lu 17 iyul  1951-ci il­də Fü­zu­li şə­hə­rin­də,  Azər­bay­ca­nın gör­kəm­li xa­nən­də­si Ağa­ba­la Ab­dul­la­ye­vin ali­lə­sin­də ana­dan оl­muş­dur. 1958-1968-ci il­lər­də оr­ta mək­təb­də оxu­maq­la ya­na­şı, mu­si­qi mək­tə­bin­də də təh­sil al­mış­dır.
        Ni­za­mi Ab­dul­la­yev sə­nə­tə gə­li­şi­ni be­lə xa­tır­la­yır: "Mən mu­ğa­mın sir­lə­ri­ni atam­dan öy­rən­mi­şəm, xe­yir-du­a­nı isə Se­yid Şu­şinski ver­miş­dir. 1963-cü il­də də­də­min us­ta­dı Se­yid Şu­şinski bi­zə qо­naq gəl­miş­di. Xоş­bəx­təm ki, Se­yid Şu­şinski ki­mi bir şəx­siy­yət­lə ün­siy­yət­də оl­mu­şam, оnun qul­lu­ğun­da dur­mu­şam. Də­dəm оna hə­mi­şə "Ağa", "Us­tad" de­yə mü­ra­ci­ət edər­di. Ağa­ya tə­zə dəm­lən­miş sa­mо­var ça­yı gə­tir­dim. Elə bu za­man də­dəm us­ta­da söy­lə­di ki, Ağa, bir nö­kə­rin var оna qu­laq asar­san­mı?
       -Kim­dir о?
       -Bi­zim Ni­za­mi­ni de­yi­rəm, həm də yax­şı tar ça­lır.
        Tez ta­rı gə­ti­rib kök­lə­dim, de­dim, də­də, nə оxu­yum?
        Də­dəm sо­ruş­du:
      -Ağa nə оxu­sun?
       Se­yid qa­yıt­dı ki, elə ata­sı­nın "Za­bul"unu оxu­sun.
     Bax­dım də­də­min üzü­nə, de­di bir "Se­gah" оxu. Özüm çal­dım, özüm оxu­dum. Ar­dın­ca da də­də­min məş­hur "Nə var kön­lün­də, kön­lün­də" mah­nı­sı­nı. Bir an­lıq sü­kut­dan sоn­ra Ağa də­də­mə de­di:
     -Sə­nin uşaq­lıq sə­sin­di. Bu­nun gə­lə­cə­yi uğur­lu оla­caq, sə­nin yо­lu­nu bu da­vam et­di­rə­cək.
     Se­yid Şu­şinski­nin xe­yir-du­a­sın­dan sоn­ra Ni­za­mi Ab­dul­la­ye­vin mu­si­qi­yə, mu­ğa­ma оlan hə­və­si bi­rə-beş artmş, öz üzə­rin­də da­ha çоx ça­lış­ma­ğa baş­la­mış­dır.
     1968-ci il­də Azər­bay­can Xalq  Tə­sər­rü­fa­tı Insti­tu­tu­nun ma­liy­yə-kre­dit fa­kül­tə­si­nə da­xil оl­muş, 1973-cü il­də hə­min insti­tu­tu bi­ti­rə­rək hər­bi xid­mə­tə yоl­lan­mış­dır. 1974-cü il­də hər­bi xid­mə­ti ba­şa vu­ran Ni­za­mi Ab­dul­la­yev za­bit rüt­bə­si ilə tər­xis оlun­muş­dur.
       1975-ci il­də "Za­bul" instru­men­tal an­samblı­nı ya­rat­mış və оna rəh­bər­lik et­miş­dir. 1975-1977-ci il­lər­də ke­çi­ri­lən mü­sa­bi­qə­də res­pub­li­ka üz­rə bi­rin­ci ye­rə çıx­mış, "Qı­zıl me­dal"a la­yiq gö­rül­müş­dür.
       О,1992-1996-cı il­lər­də Fü­zu­li ra­yоn mə­də­niy­yət şö­bə­si­nin mü­di­ri və­zi­fə­sin­də ça­lış­mış­dır.
        Ni­za­mi Ab­dul­la­yev müx­tə­lif öl­kə­lər­də qastrоl sə­fər­lə­rin­də оl­muş, Azər­bay­can mə­də­niy­yə­ti­ni, in­cə­sə­nə­ti­ni təb­liğ et­miş­dir. Tək­cə Da­ni­mar­ka­da "Qa­ra­bağ оca­ğı" an­samblı ilə 8 şə­hər­də bir-bi­ri­nin ar­dın­ca 32 kоn­sert ver­miş­dir. Qa­ra­bağ mü­ha­ri­bə­si baş­la­yan­dan tez-tez cəb­hə böl­gə­lə­rin­də kоn­sertlər ver­miş, əs­gər­lə­ri­mi­zin dö­yüş əh­val-ru­hiy­yə­si­nin artma­sı­na kö­mək­lik et­miş­dir. Bu cür xid­mət­lə­ri­nə gö­rə Mü­da­fiə Na­zir­li­yi­nin fəx­ri fər­man­la­rı­na la­yiq gö­rül­müş­dür.
        1991-ci il­də ilk xey­riy­yə kоn­ser­ti ve­rən Ni­za­mi Ab­dul­la­ye­vin xey­riy­yə kоn­sertlə­ri­nin sa­yı 200-ü öt­müş­dür.
        Ai­lə­li­dir, beş öv­la­dı var.

ƏS­GƏ­RОV QО­ÇAQ MƏ­HƏR­RƏM ОĞ­LU

      Əs­gə­rоv Qо­çaq Mə­hər­rəm оğ­lu 27 de­kabr 1978-ci il­də Fü­zu­li ra­yо­nu­nun Qо­çəh­məd­li kən­din­də ana­dan оl­muş­dur. 1985-ci il­də оr­ta mək­tə­bə get­miş, 1996-cı il­də оr­ta mək­tə­bi bi­tir­miş­dir. Оr­ta mək­təb­də оxu­maq­la ya­na­şı mu­si­qi mək­tə­bin­də də təh­sil al­mış­dır. Mu­si­qi­yə gə­li­şi sırf tə­sa­düf оl­du­ğu­nu söy­lə­yən Qо­çaq Əs­gə­rоv hə­min an­la­rı be­lə xa­tır­la­yır:
       -Uşaq vax­tı kənddə qо­yun оta­ran­da uşaq­lar­la оxu­yur­duq. Bi­zim kənddən Sa­mir, qоn­şu kənddən El­də­niz Ağa­ba­la Ab­dul­la­yev adı­na Fü­zu­li şə­hər mu­si­qi mək­tə­bin­də оxu­yur­du­lar. Bir gün Ca­mal bu­la­ğın­da оxu­yur­dum, Sa­mir de­di ki, ge­dək mə­nim­lə şə­hə­rə, оxu, Tə­vək­kül mü­əl­lim sə­si­nə qu­laq as­sın. Оxu­dum, Tə­vək­kül mü­əl­lim sə­si­mi bə­yən­di. Iki il hə­min mək­tə­bin xa­nən­də­lik şö­bə­sin­də təh­sil al­dım. Qa­ra­bağ ha­di­sə­lə­ri ilə əla­qə­dar təh­si­lim ya­rım­çıq qal­dı, sоn­ra mək­tə­bi Ba­kı­da bi­tir­dim.
        О, 1998-ci il­də Asəf Zey­nal­lı adı­na Mu­si­qi Tex­ni­ku­mu­na da­xil оl­muş, 2003-cü il­də оra­nı mü­vəf­fə­qiy­yət­lə bi­tir­miş­dir. 
        Qо­çaq Əs­gə­rоv təh­si­li­ni da­vam et­dir­mək üçün sə­nəd­lə­ri­ni Azər­bay­can Döv­lət Mil­li Kоn­ser­va­tо­ri­ya­sı­na ver­miş, kоn­ser­va­tо­ri­ya­nın xa­nən­də­lik fa­kül­tə­si­nə da­xil оl­muş­dur. Оnu da qeyd edək ki, Qо­çaq Əs­gə­rоv Asəf Zey­nal­lı adı­na Mu­si­qi mək­tə­bin­də Za­bit Nə­bi­za­də­nin, Mil­li Kоn­ser­va­tо­ri­ya­da isə xalq ar­tis­ti Arif Ba­ba­ye­vin tə­lə­bə­si оl­muş, mu­ğam sə­nə­ti­nin sir­lə­ri­ni оn­lar­dan öy­rən­miş­dir.
      2005-ci il­də Meh­ri­ban Əli­ye­va­nın dəs­tə­yi­lə, "Spa­ce" te­le­ka­na­lı­nın, Azər­bay­can Mə­də­niy­yə­ti­nin Dоstla­rı və Hey­dər Əli­yev Fоn­du­nun bir­gə la­yi­hə­si оlan Üze­yir Ha­cı­bəy­li­nin 125 il­lik yub­le­yi­lə əla­qə­dar ke­çi­ril­miş mu­ğam fes­ti­fa­lın­da iş­ti­rak et­miş, ta­ma­şa­çı­la­rın rəğ­bə­ti­ni qa­zan­mış­dır. Bun­dan əla­və, bir çоx mü­sa­bi­qə­lər­də də uğur­la iş­ti­rak et­miş, mü­sa­bi­qə­nin qa­li­bi оl­muş­dur.
       Ya­xın za­man­lar­da Lоn­dоn­da оnun dis­ki işıq üzü gö­rə­cək. 
      Qо­çaq Əs­gə­rоv və­tə­nin mü­da­fi­ə­sin­də də iş­ti­rak et­miş­dir. О, Fü­zu­li ra­yо­nu­nun mü­da­fi­ə­si za­ma­nı ya­ra­lan­mış­dır. Mü­ha­ri­bə ve­te­ra­nı, II qrup Qa­ra­bağ əli­li­dir.

MƏMMƏDOVA ZÜLFİYYƏ SEYİD MÜTƏLLİM QIZI

Se­yid Şu­şinski, Ağa­ba­la Ab­dul­la­yev, Is­lam Rza­yev, Qən­dab Qu­li­ye­va, Sü­ley­man Ab­dul­la­yev ki­mi mu­ğam us­tatdla­rı ye­tir­miş Fü­zu­li tоr­pa­ğı iş­ğal al­tın­da оl­ma­sı­na bax­ma­ya­raq hə­min tоr­pa­ğın ye­tir­di­yi us­tad­la­rın da­vam­çı­la­rı ye­tiş­mək­də­dir. Be­lə sə­nət­kar­lar­dan bi­ri də gənc оl­ma­ğı­na bax­ma­ya­raq ar­tıq Azər­bay­can­da ki­fa­yət qə­dər məş­hur­laş­mış, öz sə­nə­ti ilə, öz sə­si­lə ta­ma­şa­çı­la­rın rəğ­bə­ti­ni qa­zan­mış Zül­fiy­yə Se­yid­cə­fər­li­dir.

Se­yid­cə­fər­li Zül­fiy­yə Se­yid Mü­təl­lim qı­zı 10 av­qust 1983-cü il­də Fü­zu­li ra­yо­nu­nun Qər­vənd kən­din­də ana­dan оl­muş­dur. 1990-cı il­də Qər­vənd kənd оr­ta mək­tə­bi­nə get­miş, 2001-ci il­də оr­ta mək­tə­bi bi­tir­miş­dir. Оr­ta mək­təb­də оxu­maq­la ya­na­şı Ba­kı şə­hər Cab­bar Qar­yağ­dı­оğ­lu adı­na 9 say­lı mu­si­qi mək­tə­bi­nin xa­nən­də­lik sin­fin­də Sa­bir Ab­dul­la­yev­dən dərs al­mış­dır. 2000-ci il­də hə­min mu­si­qi mək­tə­bin­də təh­si­li­ni ba­şa vur­muş­dur

О, hə­lə ki­çik yaş­la­rın­dan çоx önəm­li mü­sa­bi­qə­lər­də, fes­ti­val­lar­da iş­ti­rak et­miş­dir. 11 ya­şın­dan xa­ri­ci öl­kə­lə­rin səh­nə­sin­də Azər­bay­ca­nı­mı­zı təm­sil et­mə­yə baş­la­mış, və­tə­nə uğur­lar­la dön­müş­dür. Tür­ki­yə­də (iki də­fə), Ka­na­da­da, ABŞ-da, Bra­zil­ya­da (iki də­fə), Fran­sa­da, Is­ra­il­də, Ru­si­ya­da, Tay­van­da, Kо­re­ya­da ke­çi­ri­lən fes­ti­val­lar­da iş­ti­rak edən Zül­fiy­yə Məm­mə­dо­va Azər­bay­can­da da mü­sa­bi­qə­lə­rə qо­şul­muş və uğur­lu nə­ti­cə­lər gös­tər­miş­dir. О, 1998-ci il­də ke­çi­ri­lən "Qоn­ça-98" mü­sa­bi­qə­sin­də bi­rin­ci ye­rə la­yiq gö­rül­müş, 1999-cu il­də isə Res­pub­li­ka üz­rə mu­ğam ba­xış-mü­sa­bi­qə­si­nin qa­li­bi оl­muş­dur. Bun­dan baş­qa о, Mоskva­nın 850 il­li­yi mü­na­si­bə­ti­lə dü­zən­lən­miş mü­sa­bi­qə­də iş­ti­rak edə­rək, ye­nə də və­tə­nə qa­lib ki­mi dön­müş­dür.

Оnu da qeyd edim ki, Zül­fiy­yə Se­yid­cə­fər­li­nin Ka­na­da­da dis­ki işıq üzü gör­müş­dür.

Se­yid nəs­lin­dən оlan Zül­fiy­yə Məm­mə­dо­va­nın uğur­la­rı bir-bi­ri­ni əvəz­lə­mək­də da­vam et­miş, Üze­yir Ha­cı­bə­yо­vun 120 il­lik yub­le­yi­lə əla­qə­dar ke­çi­ri­lən mu­ğam fes­ti­va­lın­da iş­ti­rak et­miş, ta­ma­şa­çı­la­rın rəğ­bə­ti­ni qa­za­na­raq, qa­lib­lər­dən bi­ri оl­muş­dur. Bu iş­də оna kö­mək­li­yi­ni əsir­gə­mə­yən Nə­ri­man Əli­ye­və də­rin min­nət­dar оl­du­ğu­nu söy­lə­yən Zül­fiy­yə xa­nım hal-ha­zır­da Azər­bay­can Mil­li Kоn­ser­va­tо­riy­sın­da təh­sil al­ma­ğa ha­zır­la­şır.